Tư duy phản biện cho bài Nghị luận xã hội
Tư duy phản biện (hay còn được biết đến là Critical Thinking) là quá trình phân tích, đánh giá, chất vấn các giả thiết, giả định từ đó hình thành cách suy nghĩ và đưa ra quan điểm đúng đắn khi đứng trước 1 vấn đề nào đó. Nói cách khác, kỹ năng tư duy phản biện là kỹ năng đưa ra quan điểm về 1 vấn đề và chứng minh rằng quan điểm đó là đúng, hợp tình hợp lý, đồng thời phản bác những ý kiến trái chiều với quan điểm trên.
Làm thế nào để rèn luyện tư duy phản biện hiệu quả?
Bổ sung và mở rộng kiến thức:
Muốn hình thành một hệ thống tư duy logic và sắc bén, bạn không thể thiếu nền tảng kiến thức vững chắc. Hãy chủ động học hỏi kiến thức đa lĩnh vực – từ khoa học, xã hội, văn hóa đến những vấn đề gắn liền với đời sống thường nhật. Đồng thời, bạn nên cập nhật thường xuyên các xu hướng, hiện tượng xã hội để luôn giữ góc nhìn mới mẻ và toàn diện.
Nhìn nhận vấn đề bằng tư duy khách quan:
Khi đứng trước một vấn đề, đừng vội phán xét hay để cảm xúc cá nhân chi phối. Thay vì bị dẫn dắt bởi đám đông hay cái tôi chủ quan, bạn hãy thử quan sát từ nhiều khía cạnh khác nhau, đặt bản thân vào vị trí của người trong cuộc để nhìn nhận sự việc một cách công tâm và thấu đáo hơn.
Hình thành thói quen đặt câu hỏi:
Luôn đặt ra những câu hỏi như “Tại sao lại như vậy?”, “Có cách hiểu nào khác không?”… sẽ giúp bạn không chỉ tiếp cận bản chất vấn đề mà còn rèn luyện khả năng tư duy logic và phân tích. Đây chính là một trong những yếu tố then chốt để phát triển tư duy phản biện.
Cách áp dụng tư duy phản biện vào 1 bài văn NLXH hoàn chỉnh:
VD: Chúng ta khóc cho những sinh thể bị bạo hành, chúng ta đau cho nỗi ám ảnh tinh thần lẫn thể xác của những con người mang đầy thương tích… Vậy chúng ta đã 1 lần “đứng về phía” những kẻ bạo hành chưa? Những con người rất đỗi tử tế bỗng chốc ưa bạo lực ấy? Có phải sự nghèo túng, lầm than của cuộc sống đã tha hóa họ không? Hay chính sự áp bức, đè nén, bóc lột của đối phương khiến họ đứng lên “đấu tranh” một cách đầy tiêu cực? Hãy thay đổi góc nhìn mà xem, để chứng kiến đớn đau, khổ hạnh trước đây của những “gã” ấy, để phần nào cảm thông trước những hành động tàn nhẫn bồng bột… Tôi không dung túng cho cái ác, tôi không đổ lỗi cho nạn nhân, ý kiến của tôi cũng không hoàn toàn chính xác với mọi trường hợp. Nhưng tôi chọn cách tìm hiểu ngọn ngành của vấn đề trước khi trở thành một “chủ tọa” kết tội cá nhân dù là ai đi chăng nữa.
Trên đây là 1 ví dụ nho nhỏ về việc áp dụng tư duy phản biện vào 1 bài văn NLXH (với đề bài: Trình bày suy nghĩ của anh chị về thực trạng bạo lực ngày nay) và đoạn văn này nằm ở phần phản đề thuộc thân bài.
Mẹo tư duy phản đề trong phần Nghị luận xã hội
BƯỚC 1: Tìm những từ, cụm từ có tính chất tuyệt đối, phóng đại ở quan điểm trong đề bài để phản đề
Trong quá trình luyện đề có thể bạn sẽ bắt gặp những phần nghị luận xã hội bao chứa một số ý kiến mang tính chất tuyệt đối, phóng đại thể hiện cá tính, tư duy chủ quan của người viết. Điều đó có thể được biểu hiện thông qua những từ ngữ như: “chỉ”, “chắc chắn”, “luôn luôn”, “ắt”, “phải”,… Việc của bạn là đưa ra một trường hợp ngoại lệ mà ý kiến đó đã bỏ sót để lập luận và phản biện.
Ví dụ:
Đề bài: Anh/chị hãy viết một bài văn khoảng 600 chữ về ý kiến sau: “Đời người phải trải qua giông tố nhưng không được cúi đầu trước giông tố” (Trích “Nhật kí Đặng Thùy Trâm”).
Phản đề: Đời là chuỗi sự kiện biến thiên chẳng thể nào đoán định. Trong khi đó, con người luôn có ngưỡng chịu đựng và giới hạn nhất định của mình. Sẽ có những “giông tố” mà ta cần biết “cúi đầu”, cần biết lượng sức mình, nếu không bản lĩnh, dũng cảm có thể trở thành ngoan cố và liều lĩnh.
BƯỚC 2: Đặt ra câu hỏi: “Ý kiến đó đúng nhưng đã đủ chưa?”
Mọi điều trong cuộc có tính biện chứng, gắn bó chặt chẽ với nhau, rất ít khi có một sự vật, hiện tượng gì đứng một cách biệt lập, tách rời với mối quan hệ chung. Vậy nên, các quan điểm, ý kiến trong đề bài có thể đang ở dạng một chiều, đơn phương, độc lập, là một người viết có tư duy phản biện, toàn diện, ta cần khẳng định tính đúng đắn và tính thiếu sót của vấn đề đó. Từ đó, ta bổ sung thêm khía cạnh mới để vấn đề được bàn luận một cách vẹn toàn nhất có thể.
Ví dụ:
Đề bài: Anh/chị hãy viết một bài văn nghị luận khoảng 600 chữ để bàn luận về quan điểm sau: “Sống là toả sáng”.
Phản đề: Sống là toả sáng để ta không khỏi phí hoài những giây phút ta tồn tại trên thế gian hữu hạn này. Song, không phải lúc nào ta cũng cần toả sáng, lao ra vị trí trung tâm để chiếm trọn ánh sáng trên sân khấu bằng bất cứ giá nào. Đôi khi, ta cần lùi bước lại một nhịp, nâng đỡ tha nhân để cùng nhau toả sáng, tạo ra một cộng đồng, một tương lai rực rỡ hơn.
BƯỚC 3: Đặt ý kiến đó ở thời đại khác, nền văn hóa khác, trường hợp khác để tìm ra điểm mâu thuẫn
Có những quan điểm của người viết chỉ đúng trong một thời đại, một nền văn hóa nhất định, còn đặt ra trong một trường hợp khác lại nảy sinh những mâu thuẫn, xung đột tư tưởng. Đây là một lẽ cố nhiên vì vậy ta cần khôn khéo vận dụng các kiến thức xã hội tổng hợp để phản biện lại quan điểm của đề bài.
Ví dụ:
Đề bài: Anh/chị hãy viết một bài văn nghị luận khoảng 600 chữ về vấn đề được gợi ra từ thành ngữ sau: “Hữu xạ tự nhiên hương”.
Phản đề: Quan điểm “Hữu xạ tự nhiên hương” của cổ nhân là hệ quả của tư duy “tiếng lành đồn xa”, chỉ cần tu dưỡng bản thân ắt sẽ được biết đến, để lại tiếng thơm muôn đời. Tuy nhiên trong xã hội hiện đại, khi báo chí và truyền thông trở thành công cụ không thể thiếu đối với đời sống thường nhật của con người, việc quảng bá và xây dựng hình ảnh, thương hiệu cá nhân là một điều cần thiết nếu ta muốn vươn xa. Ví như câu chuyện của Taylor Swift, cô không chỉ là một nghệ sĩ đa tài với khả năng sáng tác điêu luyện mà còn là một người có tư duy chiến lược, am hiểu về truyền thông, quảng bá để hình ảnh của cô chưa bao giờ ngừng hấp dẫn trong con mắt của khán giả và giới chuyên môn.