CÁC KHÁI NIỆM VỀ LÍ LUẬN VĂN HỌC
I. Các yếu tố thuộc phương diện nội dung của văn bản
Khái niệm nội dung có cơ sở vững chắc từ mối quan hệ giữa văn học và hiện thực, bao hàm nhân tố khách quan của đời sống và nhân tố chủ quan của nhà văn. Nó vừa là cuộc sống được ý thức, vừa là sự cảm xúc, đánh giá đối với cuộc sống đó. Có hai cấp độ: nội dung trực tiếp và nội dung gián tiếp. Yêu cầu nội dung: Phải thực hiện được các chức năng của văn học, thực hiện được thiên chức của văn học.
1/ Đề tài
Là lĩnh vực đời sống được nhà văn nhận thức, lựa chọn, khái quát, bình giá và thể hiện trong tác phẩm văn học
Việc lựa chọn đề tài là bước đầu bộc lộ khuynh hướng và ý đồ sáng tạo của tác giả
Xác định bằng cách trả lời câu hỏi: đó là cuộc sống nào, con người nào được miêu tả trong tác phẩm?
2/ Chủ đề
Là vấn đề cơ bản của tác phẩm, là phương diện chủ yếu của đề tài. Chủ đề thể hiện bản sắc tư duy, chiều sâu tư tưởng, khả năng thâm nhập vào bản chất của đời sống
Chủ đề nhất là đề tài chủ yếu là phương diện khách quan của nội dung tư tưởng tác phẩm. nó cho thấy tác phẩm nói tới cái gì, nêu vấn đề gì của hiện thực cuộc sống?
3/ Tư tưởng của tác phẩm
Tư tưởng của văn bản là sự lí giải đối với chủ đề đã nêu lên, là nhận thức của tác giả muốn trao đổi, nhắn gửi, đối thoại với người đọc. Tư tưởng là linh hồn của văn bản văn học.
| Trạng thái tình cảm mãnh liệt, say đắm xuyên suốt tác phẩm nghệ thuật, gắn liền với một tư tưởng xác định, một sự đánh giá nhất định,tác động đến cảm xúc của những người tiếp nhận tác phẩm. |
4/ Cảm hứng nghệ thuật
Cảm hứng nghệ thuật là nội dung tình cảm chủ đạo của văn bản. Những trạng thái tâm hồn, những cảm xúc được thể hiện đậm đà, nhuần nhuyễn trong văn bản sẽ truyền cảm và hấp dẫn người đọc. Qua cảm hứng nghệ thuật, người đọc cảm nhận được tư tưởng, tình cảm của tác giả nêu trong văn bản.
– Nội dung của cảm hứng thể hiện: ngợi ca, vui sướng, biết ơn, tin tưởng, yêu thương, xót thương, tiếc nuối…phê phán, tố cáo, lên án, châm biếm, mỉa mai….
-> tư tưởng và cảm hứng nghệ thuật là phương diện chủ quan của nội dung tác phẩm.
Trong 4 yếu tố thuộc về nội dung của tác phẩm thì tư tưởng là yếu tố quan trọng nhất.
-> Mối quan hệ giữa tư tưởng và cảm hứng (tình cảm):
Tình cảm và tư tưởng có mối quan hệ thống nhất, biện chứng:
+ Tư tưởng làm nên sức nặng của tác phẩm, khiến tình cảm của tác phẩm không còn là những xúc cảm vu vơ hời hợt mà trở thành những rung cảm mãnh liệt, có chiều sâu
+ tình cảm giúp tư tưởng thăng hoa, tác động vào bạn đọc bằng cả con đường con tim và khối óc, giúp người đọc ngộ ra những chân lý về con người và đời sống
Nếu thiếu đi tư tưởng, tác phẩm như cỏ mọc hoang lộn xộn, vô tổ chức
Nếu thiếu tình cảm văn học như hoang mạc khô cằn, thiếu sức sống.
CÁC NHẬN ĐỊNH
- Secnusepxki: ngoài việc tái hiện đời sống, nghệ thuật còn có chức năng khác là thuyết minh cuộc sống -> tức thể hiện sự lí giải của nhà văn với hiện thực được nói tới trong tác phẩm
- “Nội dung của tác phẩm không bao giờ chỉ là sự lý giải dửng dưng lạnh lùng mà nó gắn liền với cảm xúc mãnh liệt.” (Lê Ngọc Trà)
- “Tác phẩm nghệ thuật sẽ chết nếu nó miêu tả cuộc sống chỉ để miêu tả , nếu nó không phải là tiếng thét khổ đau hay lời ca tụng hân hoan, nếu nó không đặt ra những câu hỏi hoặc trả lời những câu hỏi đó”(Belinxky)
- Tố Hữu: vấn đề của nghệ thuật chính là chủ đề, nói nôm na cho dễ hiểu là câu hỏi – câu hỏi của cuộc đời.
- Gorki: Chủ đề là cái tư tưởng nảy sinh trong kinh nghiệm của nhà văn, do cuộc sống gợi ra, nhưng còn ẩn náu trong kho tàng ấn tượng của nhà văn dưới dạng thức chưa thành hình; nó đòi hỏi được thể hiện thành hình tượng, nó thức tỉnh nhà văn, kêu gọi anh ta lao động để tạo dựng hình thức cho nó.
- Belinxki: trong những tác phẩm nghệ thuật chân chính, tư tưởng đâu phải là một khái niệm trừu tượng được thể hiện một cách giáo điều, mà nó là linh hồn của chúng, nó chan hòa trong chúng như ánh sáng chan hòa trong pha lê.
- Korolenco: tư tưởng là linh hồn của tác phẩm văn học.
- “Thơ muốn làm cho người ta khóc, trước tiên mình cũng phải khóc, muốn làm cho người ta cười, trước hết mình phải cười”.
- Nguyễn Khải từng nói: “Giá trị của một tác phẩm văn học trước hết là ở giá trị tư tưởng của nó”
- Lỗ Tấn đã từng nói: “Làm một thầy thuốc kê đơn bốc thuốc bậy chỉ giết chết có một người, làm mọt vien võ tướng điều binh khiển tướng bậy chỉ nướng hết một đạo quân còn làm một nhà văn viết bậy có thể gây tác hại đến ba thế hệ.”
- Đặng Thai Mai có viết
“Điều quan trọng hơn hết trong sự nghiệp của những nhà văn vĩ đại ấy lại là cuộc sống, trường đại học chân chính của thiên tài. Họ đã biết đời sống xã hội của thời đại, đã sâu sắc cảm thấy mọi nỗi đau đớn của con người trong thời đại, đã rung động tận tâm hồn với những nỗi lo âu, bực bội, tủi hổ, cái sức sống của những tác phẩm vĩ đại”
- Giống như ngọn lửa bùng lên từ những cây củi khô, tài năng cũng được nuôi dưỡng bằng những tình cảm mạnh mẽ của con người. – Raxun Gamzatop
- Về nội dung của văn chương, Bielinxki cho rằng: “Nhà thơ, ngay cả các nhà thơ vĩ đại nhất cũng phải đồng thời là những nhà tư tưởng”. Bên cạnh đó, nhà nghiên cứu Lê Ngọc Trà lại quan niệm: “Nghệ thuật bao giờ cũng là tiếng nói của tình cảm con người, là sự tự giãi bày và gửi gắm tâm tư.”