Chuyên đề thơ Song thất lục bát

Giới thiệu 1 số nội dung trong chuyên đề:

KIẾN THỨC
1. Khái niệm

* Song thất lục bát là thể thơ mà trong đó mỗi khổ thơ gồm hai câu 7 chữ ( song thất ), một câu sáu chữ, một câu tám chữ (lục bát). Bốn câu dài ngắn khác nhau tạo thành một khổ và luân phiên kéo dài bao nhiêu khổ cũng được.

* Đặc điểm cấu tạo của nhịp điệu thơ song thất lục bát là hai câu thất thường ngắt nhịp cố định 3/4 (khác với câu thất ngôn của thơ Đường luật thường ngắt nhịp 4 / 3), còn câu lục và câu bát có thể ngắt nhịp linh hoạt hơn. Như thế, hai câu ngát nhịp cố định đi liền với hai câu ngát nhịp bất định lặp đi lặp lại theo những chu kì. Cấu trúc nhịp điệu này rất thích hợp để diễn tả nhưng tâm trạng buồn triền miên, ít biến động.  

Về gieo vần, thể song thất lục bát có cả vần trắc và vần bằng, vần chân và vần lưng.

Gieo vần

Mỗi khổ thơ có một vần trắc và ba vần bằng: câu sáu chỉ có vần chân, ba câu kia vừa có vần chân vừa có vần lưng.

Ngắt nhịp

Các câu bảy có thể ngắt nhịp ¾ hoặc 3/2/2 hai câu sáu – tám ngắt theo thể lục bát.

Ví dụ:

Ai chẳng biết/ chán đời là phải

T              B        T

Sao vội vàng/ đã mải lên tiên

B          T           B

Rượu ngon/ không có bạn hiền

B                T            B

Không mua không phải/ không tiền không mua

B                 T                  B               B

Câu thơ nghĩ/ đắn đo không viết

T            B              T

Viết đưa ai/ ai biết mà đưa.

B         T          B

Thể song thất lục bát lại là sự kết hợp giữa câu song thất kể sự việc và câu lục bát thiên về cảm thán, giãi bày. Tác phẩm viết theo thể thơ này thường chỉ có một nhân vật trữ tình trong khung cảnh thời gian và không gian hạn hẹp (như người chinh phụ chốn phòng the trong Chinh phụ ngâm hay Nguyễn Khuyến với nỗi cô đơn khi nhớ về người bạn đã mất trong Khóc Dương Khuê…). Thể song thất lục bát thiên về việc diễn tả đời sống nội tâm nhân vật với cảm hứng trữ tình bi thương, có khả năng biểu lộ một cách tinh tế những dòng suy cảm dồn nén với tâm trạng nhớ tiếc và mong đợi. Đây là thể thơ kết hợp được nhiều phẩm chất thẩm mĩ của tiếng Việt, dồi dào nhạc điệu, trong đó nổi bật ở âm điệu buồn thương triền miên, phù hợp để ngâm ngợi.

Thể song thất lục bát thiên về việc diễn tả đời sống nội tâm nhân vật với cảm hứng trữ tình bi thương có khả năng biểu lộ một cách tinh tế những dòng suy cảm dồn nén với tâm trạng nhớ tiếc và mong đợi. Đây là thể thơ kết hợp được nhiều phẩm chất thẩm mỹ của tiếng Việt, dồi dào nhạc điệu trong đó nỏi bật ở âm điệu buồn thương triền miên phù hợp để ngâm ngợi.

b) Luyện tập

Chỉ ra yếu tố thi luật của một số đoạn thơ theo thể song thất lục bát:

Chàng thì đi cõi xa mưa gió,

Thiếp thì về buồng cũ chiếu chăn.

Đoái trông theo đã cách ngăn

Tuôn màu mây biếc trải ngần núi xanh.

Chốn Hàm Dương chàng còn ngoảnh lại,

Bến Tiêu Tương thiếp hãy trông sang.

Khói Tiêu Tương cách Hàm Dương,

Câu Hàm Dương cách Tiêu Tương mấy trùng.

(Chinh phụ ngâm – Đặng Trần Côn – Đoàn Thị Điểm dịch)

Đặc điểm của thể thơ song thất lục bát trong đoạn trích:

+ Đan xen giữa cặp câu 7 chữ với cặp câu …………., cặp câu …………. mở đầu, sau đó mới đến cặp câu lục bát.

+ Ở cặp câu lục bát có sử dụng vần ………., hiệp vần ở chữ thứ sáu của câu 6 tiếng và chữ thứ sáu của câu 8 tiếng (Ví dụ: chăn – ngần, Dương – Tương,…).

+ Ở cặp câu 7 tiếng, tiếng cuối cùng của câu 7 trên hiệp vần với tiếng thứ 5 của câu 7 ngay sau nó (Ví dụ: ………………………………..…)

+ Tuân thủ quy tắc thanh điệu: cặp câu thất trái dấu ở tiếng thứ ………….. và tuân theo quy luật

Câu thất 1: 3T – 5……- 7…..; Câu thất 2: 3…..-5T -7…..

– Sự khác biệt giữa thể thơ song thất lục bát và lục bát:

+ Thể thơ lục bát chỉ có các cặp câu lục bát kết hợp với nhau; thể thơ song thất lục bát có thêm cặp câu ….. tiếng.

+ Cách gieo vần của thể thơ song thất lục bát đa dạng hơn, bao gồm gieo ở cả vần ……… và vần chân.

Liên hệ với thể thơ thất ngôn bát cú

a) Yếu tố thi luật

Bố cục

Một bài thơ bát cú gồm bốn phần: đề, thực, luận, kết. Đây là bố cục phổ biến, ngoài ra thì còn bố cục 4/4 (thượng bán tiệt và hạ bán tiệt) hoặc 2/4/2 (hai cặp đầu và cuối thiên về thời gian còn 2 cặp ở giữa là về không gian.

Niêm

Niêm là dán các liên thơ với nhau theo chiều dọc của bài thơ. Trong thơ Đường luật, chữ thứ 2 của các cặp câu 1-8,2-3,4-5,6-7 sẽ niêm với nhau, nghĩa là giống nhau về thanh. Nếu không đúng quy định thì bị coi là thất niêm.

Luật

Luật quy định về thanh bằng trắc trong từng câu và trong cả bài.

Chữ thứ 2 của câu thứ nhất là thanh bằng: Bài thơ theo luật bằng (ngược lại)

Chữ thứ 2-4-6 phải trái dấu

Vận

Thơ đường luật chỉ gieo vần bằng, vần này nằm ở chữ cuối của các câu 1,2,4,6,8

Đối

Công đối (đối chỉnh): câu trên đối với câu dưới, các từ đối nhau theo nguyên tắc phải cùng từ loại, thanh, nghĩa.

Tiểu đối: đối trong một dòng thơ

Lưu thủy đối: ý của câu thơ 1 tràn xuống câu 2.

Năm yếu tố niêm, luật, đối, vận, bố cục là hình thức minh họa cho tư duy nhị nguyên rất biện chứng của triết học cổ đại Trung Hoa. Họ cho thế giới là sự hòa hợp giữa Âm và Dương, vừa tương khắc lại vừa tương sinh. Bài thơ đường luật có các yếu tố đăng đối, bằng trắc hòa điệu với nhau, hình ảnh trong thơ có sự liên kết, sống động tưởng như cả bài thơ là một sinh mệnh, tiểu vũ trụ đang vận động. Cấu trúc thơ khắt khe, chặt chẽ về niêm luật nhưng nội dung thì mở rộng vô cùng.

Cấu tứ

Cấu tứ là quan niệm nghệ thuật về thế giới và con người, đặc trưng là gợi chứ không tả, miêu tả sự vật thông qua các mối quan hệ.

-Tình và cảnh:

Dừng chân đứng lại trời non nước,
Một mảnh tình riêng ta với ta

-Động và tĩnh: Cá đâu đớp động dưới chân bèo.

– Quá khứ và thực tại: Tích nhân dĩ thừa Hoàng Hạc khứ/Thử địa không dư Hoàng Hạc lâu

(Người xưa cưỡi Hạc vàng bay đi. Nơi đây chỉ còn lại lầu Hoàng Hạc)

-Còn và mất/ có và không:

Đầu trò tiếp khách, trầu không có,
Bác đến chơi đây ta với ta

⚠️ Trang web không thu bất kỳ khoản phí nào khi tải tài liệu. Mọi nội dung đều miễn phí cho học sinh và giáo viên.

🚫 Khuyến nghị: Không thực hiện thanh toán dưới bất kỳ hình thức nào cho các quảng cáo hoặc liên kết mạo danh website.

☕ Nếu bạn thấy tài liệu này hữu ích, hãy ủng hộ mình một ly cà phê nhỏ để mình có thêm động lực biên soạn, cập nhật và duy trì website miễn phí, không quảng cáo gây phiền nhé!

☕ Ủng hộ 1 ly cà phê 📲 Quét QR Momo / VietQR

💬 Mỗi tháng có hơn 20.000 học sinh truy cập để học tập miễn phí — cảm ơn bạn đã giúp mình duy trì dự án này! ❤️

Quét QR để ủng hộ

×