CÔNG THỨC VIẾT ĐOẠN VĂN PHÂN TÍCH TÌNH HUỐNG TRUYỆN
Cách viết đoạn văn:
Mở đoạn:
– Giới thiệu tác giả, tác phẩm/ đoạn trích.
– Giới thiệu vấn đề: tình huống truyện
Cách dẫn:
Cách 1: Đoạn trích thuộc tác phẩm … của nhà văn ….đã ghi dấu ấn sâu đậm trong lòng người đọc bởi những nét đặc sắc nghệ thuật mà một trong những nét đặc sắc đó chính là tình huống truyện độc đáo và hấp dẫn.
Cách 2: Nguyễn Minh Châu từng viết: “Tình huống truyện như một lát cắt trên thân cây cổ thụ mà qua từng đường vân thớ gỗ, ta có thể thấy được trăm năm của một đời thảo” .Qua tình huống truyện đặc sắc trong đoạn trích thuộc tác phẩm….của nhà văn…, người đọc có thể khám phá ra cái chân lí về cuộc sống mà tác giả muốn gửi gắm.
Cách 3: Mỗi một trang truyện giống như một thế giới thu nhỏ, người đọc thông qua các lát cắt chính là tình huống truyện để có thể khám phá đời sống. Qua một lát cắt đặc biệt trong tác phẩm… của …, ta cũng có thể thấy được bức tranh hiện thực cuộc sống cũng như tài năng nghệ thuật độc đáo của nhà văn.
Thân đoạn:
– Xác định và phân tích tình huống truyện:
+ Trả lời các câu hỏi: Tác phẩm kể về ai? Khi nào? Ở đâu? Sự kiện nào bao trùm và chi phối toàn bộ thiên truyện? Mối quan hệ giữa các nhân vật như thế nào? Mối quan hệ giữa nhân vật với môi trường, hoàn cảnh có gì đặc biệt?
+ Gọi tên tình huống: Căn cứ vào các yếu tố ở trên để gọi tên đúng tình huống
– Đặc điểm, tính chất của tình huống (dùng các từ ngữ như: éo le/ trớ trêu/nghịch lí/ bất thường, bất ngờ, độc đáo nhưng cũng rất hợp lí, tự nhiên, chân thực…)
– Ý nghĩa của tình huống truyện:
+ Với cốt truyện: thúc đẩy cốt truyện phát triển, tạo kịch tính
+ Với nhân vật: bộc lộ tâm trạng, tính cách, nhận thức của nhân vật như thế nào?
+ Với chủ đề, tư tưởng của tác phẩm: góp phần thể hiện chủ đề, tư tưởng của tác phẩm như thế nào?
-> Tình huống truyện độc đáo, bất ngờ làm cho truyện lôi cuốn, hấp dẫn người đọc và thể hiện tài năng nghệ thuật của tác giả.
Kết đoạn: khẳng định lại giá trị của vấn đề (vấn đề đó đã góp phần thể hiện tài năng, đặc sắc trong phong cách nghệ thuật của tác giả: rút ra thông điệp đối với bạn đọc).
VD: Khép lại trang viết của (tên tác giả), người đọc càng thêm cảm phục tài năng nghệ thuật độc đáo của nhà văn, đồng thời có thêm những chiêm nghiệm, những bài học sâu sắc về cuộc sống và con người.
BÀI TẬP MINH HỌA
Đề bài: Viết đoạn văn nghị luận (khoảng 200 chữ) phân tích tình huống truyện qua đoạn trích sau:
(…) Tôi bỗng thấy tự ái. Tôi là một họa sĩ, chứ đâu phải một anh thợ vẽ truyền thần () Tôi từ chối khéo bằng cái mặt lạnh lùng. Người chiến sĩ tỏ vẻ phật ý, anh nhìn vào cái mặt lạnh lùng của tôi một thoáng rồi lẳng lặng quay lưng lại tôi, chậm rãi đi xuống dưới những cái bậc dốc.
Sáng hôm sau, chúng tôi lại lên đường. Thật một điều không ngờ, chẳng biết ai xui khiến thế nào mà chính người chiến sĩ trưa hôm qua lại “thồ” tranh cho tôi, chính lại là anh chứ không phải một người nào khác.
Thật là phiền cho tôi quá!
(…) Tôi dò dẫm đi giữa khúc suối một cách vất vả quá, cứ dần dần bị tụt lại sau. Rồi chân tôi tự nhiên bị sỉa xuống một hẻm đá ngầm dưới nước. Tôi giơ hai tay lên trời chới với..
Người chiến sĩ “thồ” tranh cho tôi đang đi phía trước, cách một quãng khá xa, vội vã quay lộn lại. Nếu anh không đến kịp có lẽ là tôi bị dòng suối cuốn đi. Anh cởi chiếc ba lô sau lưng cho tôi, khoác vào trước ngực mình. Anh đỡ lấy tôi, giúp tôi rút cái chân lên. Rồi dìu tôi đi. Tôi thở dốc. Mồ hôi vã ra như tắm. Hai mắt đổ đom đóm. “Đồng chí cố gắng lên – Người chiến sĩ vừa đi vừa động viên tôi – Tôi dìu đồng chí đi nhanh qua bên kia suối sẽ nghỉ. Nếu thằng L. 19 đến, chúng mình cứ ngồi xuống. Nó chẳng thấy gì cả đâu!”.
Tôi không đủ sức theo kịp đoàn được nữa. Qua bên kia suối, người chiến sĩ lấy dầu con hổ bóp chân cho tôi, lúc ngồi nghỉ. Rồi bắt đầu từ đó, chỉ có hai người, anh và tôi, đi trong rừng. Tôi chỉ có thể đi người không. Người chiến sĩ vừa phải “thồ” đống tranh của tôi sau lưng (to và nặng gấp đôi một cái ba lô bình thường của khách đi đường) lại vừa phải mang thêm chiếc ba lô riêng của tôi trước ngực. Có lẽ tất cả đến sáu bảy chục cân. Mà người chiến sĩ có khỏe mạnh gì cho cam!
Tôi không nói thì chắc các bạn cũng biết, ngay từ lúc người chiến sĩ đến gặp tôi để nhận mang cái bó tranh, tôi đã khó xử đến thế nào? Thế mà bây giờ, trên dọc đường, không những riêng cái đống tài sản của tôi mà cả chính tôi cũng đã trở thành một gánh nặng cho anh. Xưa nay tôi vẫn cho mình là một kẻ cũng biết tự trọng, và cũng biết suy nghĩ. Giá người chiến sĩ tỏ thái độ lạnh nhạt hoặc mặc xác tôi nằm lại một mình, tập tễnh đi một mình giữa rừng, thì tôi cũng thấy là cái lẽ phải. Xưa nay tôi vẫn quan niệm rằng: Sống ở đời, cho thế nào thì nhận thế ấy. Cái cách cư xử của người chiến sĩ đối với tôi chỉ có thể giải thích bằng lòng độ lượng. Độ lượng? Thế nhưng tôi nhiều tuổi hơn? Tôi lại là một họa sĩ có tên tuổi? Xưa nay tôi chỉ mới thấy lòng độ lượng của kẻ trên đối với người dưới. Bây giờ đây thì chính tôi, một kẻ bề trên, đang được một người dưới tỏ ra độ lượng với mình.
Tối ngày hôm đó, hai chúng tôi phải ngủ lại nửa đêm giữa rừng. Người chiến sĩ mắc võng cho tôi nằm rồi ôm súng ngồi gác bên cạnh. Nhưng làm sao mà ngủ được? Tôi đến ngồi bên anh, trên một phiến đá. Rừng đêm tối mò và đầy hăm dọa. “Tôi xin lỗi đồng chí về cái việc hôm qua.. – tôi nói khẽ bên tai anh – Đến mai, thế nào tôi cũng phải vẽ đồng chí. Một bức, thật đẹp!”.
(Trích truyện ngắn Bức tranh, Nguyễn Minh Châu, Văn học trong nhà trường, NXB Văn học, 2010, tr 40-43)
Lược đoạn trước: “Tôi” được lệnh trở ra Bắc để cùng với các hoạ sĩ Hà Nội tổ chức một cuộc triển lãm tranh ở nước ngoài. Hôm đó, đoàn hoạ sĩ đi qua một vùng đất nổi tiếng nhiều biệt kích, cũng là cái “rốn” của bệnh sốt rét. Họ được nghỉ lại một ngày để dưỡng sức. Tại đây, “tôi” gặp người chiến sĩ. Người chiến sĩ tha thiết thỉnh cầu “tôi” vẽ cho anh một bức chân dung để gửi về cho gia đình yên tâm nhưng “tôi” đã từ chối.
| Phần | Ý chính | NỘI DUNG |
| Mở đoạn | Giới thiệu vấn đề | + Cách 1: Đoạn trích trong tác phẩm “Bức tranh” của nhà văn Nguyễn Minh Châu đã ghi dấu ấn sâu đậm trong lòng người đọc bởi những nét đặc sắc nghệ thuật, mà một trong những nét đặc sắc đó chính là xây dựng được tình huống truyện hấp dẫn.
+ Cách 2: Nguyễn Minh Châu từng viết: “Tình huống truyện như một lát cắt trên thân cây cổ thụ mà qua từng đường vân thớ gỗ, ta có thể thấy được trăm năm của một đời thảo” .Qua tình huống truyện đặc sắc trong đoạn trích thuộc tác phẩm “Bức tranh” của chính nhà văn, người đọc có thể khám phá ra cái chân lí về cuộc sống mà tác giả muốn gửi gắm. |
| Thân đoạn
|
Xác định và phân tích tình huống truyện | – Đoạn trích kể về lần tái gặp giữa nhân vật “tôi” (người hoạ sĩ) và người chiến sĩ diễn ra trong hoàn cảnh đặc biệt:
+ Diễn biễn: Họ gặp lại nhau ở đâu? khi nào? Người hoạ sĩ đang rơi vào hoàn cảnh như thế nào? Trước hoàn cảnh đó, người chiến sĩ đã làm gì? . Họ gặp lại nhau ở một đoạn suối khi người hoạ sĩ đang trên đường ra Bắc. Người hoạ sĩ gặp nguy hiểm, bị thương do bị sỉa xuống một hẻm đá ngầm dưới nước. . Trước hoàn cảnh đó, người chiến sĩ đã tận tình thồ tranh giúp nhân vật tôi. Không chỉ nhanh tay điều trị vết thương, mang giúp nhân vật tôi hành lí nặng, người chiến sĩ còn có động viên vị họa sĩ bằng những cử chi chăm sóc chu đáo, dẫu trước đó vị họa sĩ có thái độ không tốt lắm với anh. + Kết quả: Trước hành động, ứng xử của người chiến sĩ, nhân vật “tôi” đã thay đổi như thế nào về thái độ, suy nghĩ và hành động? . Trước đó: nhân vật “tôi” tỏ thái độ lạnh lùng, vô cảm, có vẻ kiêu ngạo và từ chối vẽ chân dung cho người chiến sĩ. . Sau khi được giúp đỡ: “tôi” cảm thấy day dứt, trăn trở, không ngủ được, nhận ra được sự nhỏ nhen, hẹp hòi của bản thân và sự độ lượng của người chiến sĩ. “Tôi” đã xin lỗi người chiến sĩ và hứa hôm sau sẽ vẽ cho anh “Một bức, thật đẹp!”. -> Đoạn trích xoay quanh tình huống: Người chiến sĩ ra sức giúp đỡ cho nhân vật “tôi” khi nhân vật “tôi” bị thương dù trước đó bị “tôi”từ chối vẽ chân dung. |
| N/X về đặc điểm của tình huống | Đó là một tình huống bất ngờ nhưng cũng rất hợp lí, tự nhiên và chân thực | |
| Ý nghĩa của tình huống truyện | – Tình huống truyện đã góp phần làm nổi bật vẻ đẹp tính cách gì của người chiến sĩ và tạo chuyển biến như thế nào trong nhận thức của nhân vật “tôi”?
+ Tình huống truyện đã góp phần làm nổi bật vẻ đẹp tính cách của người chiến sĩ. Anh là một người có tinh thần trách nhiệm cao với công việc và có lòng bao dung, độ lượng với người khác. + Tình huống truyện cũng tạo chuyển biến trong nhận thức của nhân vật “tôi”, giúp nhân vật “tôi” nhận thức và giác ngộ, vượt lên sự ích kỉ, hẹp hòi. – Qua tình huống truyện, tác giả muốn gửi gắm tư tưởng triết lí nào về cuộc đời? Lòng bao dung, nhân ái có khả năng thức tỉnh con người, giúp con người chiến thắng cái ích kỉ, thấp hèn. – Tình huống truyện góp phần khẳng định sức hấp dẫn trong nghệ thuật kể chuyện của nhà văn. |
|
| Kết đoạn | Kết đoạn | Khép lại trang viết của Nguyễn Minh Châu, người đọc càng thêm cảm phục tài năng nghệ thuật độc đáo của nhà văn, đồng thời có thêm những chiêm nghiệm, những bài học sâu sắc về cuộc sống và con người. |
BÀI LÀM MINH HỌA
Đoạn trích trong tác phẩm “Bức tranh” của nhà văn Nguyễn Minh Châu đã ghi dấu ấn sâu đậm trong lòng người đọc bởi những nét đặc sắc nghệ thuật mà một trong những nét đặc sắc đó chính là xây dựng được tình huống truyện hấp dẫn. Đoạn trích kể lại cuộc gặp gỡ giữa nhân vật “tôi” ( người hoạ sĩ) và anh chiến sĩ “thồ” tranh trong một hoàn cảnh đặc biệt. Họ gặp lại nhau ở một đoạn suối khi người hoạ sĩ đang trên đường ra Bắc. Người hoạ sĩ bị thương và gặp nguy hiểm. Trước hoàn cảnh đó, người chiến sĩ đã tận tình thồ tranh giúp nhân vật “tôi” bằng tất cả sự tận tình. Không chỉ nhanh tay điều trị vết thương, mang giúp nhân vật “tôi” hành lí nặng, người chiến sĩ còn động viên vị họa sĩ bằng những cử chi chăm sóc chu đáo, dẫu trước đó vị họa sĩ có thái độ không tốt với anh. Trước hành động, ứng xử của người chiến sĩ, nhân vật “tôi” đã thay đổi về thái độ, suy nghĩ và hành động. Từ thái độ lạnh lùng, vô cảm, có phần kiêu ngạo và từ chối vẽ chân dung cho người chiến sĩ, nhân vật “tôi” giờ đây cảm thấy day dứt, trăn trở, nhận ra được sự nhỏ nhen, hẹp hòi của bản thân và sự độ lượng của người chiến sĩ. “Tôi” đã xin lỗi người chiến sĩ và hứa hôm sau sẽ vẽ cho anh “Một bức, thật đẹp!”. Như vậy, đoạn trích xoay quanh tình huống: người chiến sĩ ra sức giúp đỡ cho nhân vật “tôi” khi “tôi” bị thương dù trước đó bị “tôi”từ chối vẽ chân dung. Đó là một tình huống bất ngờ nhưng cũng rất tự nhiên, chân thực. Tình huống ấy đã góp phần làm nổi bật vẻ đẹp tính cách của người chiến sĩ. Anh là người có tinh thần trách nhiệm cao với công việc và có lòng bao dung, độ lượng với người khác.Tình huống truyện cũng tạo chuyển biến trong nhận thức của nhân vật “tôi”, giúp nhân vật “tôi” nhận thức và giác ngộ, vượt lên được sự ích kỉ, hẹp hòi. Qua tình huống truyện, tác giả muốn gửi gắm thông điệp: lòng bao dung, nhân ái có khả năng thức tỉnh con người, giúp con người chiến thắng được sự ích kỉ, thấp hèn.Tình huống truyện cũng góp phần khẳng định sức hấp dẫn trong nghệ thuật kể chuyện của nhà văn. Khép lại trang viết của Nguyễn Minh Châu, người đọc càng thêm cảm phục tài năng nghệ thuật độc đáo của ông, đồng thời có thêm những chiêm nghiệm, những bài học sâu sắc về cuộc sống và con người.