Đề chọn học sinh giỏi cấp xã Ngữ Văn 9 xã Giai Lạc – Nghệ An (2025 – 2026)

Môn: Ngữ văn 9

Thời gian làm bài:120 phút (không kể thời gian giao đề)

1

“Đời là một đóa hoa. Em muốn sống sao cho khi rơi xuống, vẫn để lại hương thơm.”

(Đặng Thùy Trâm, Nhật ký Đặng Thùy Trâm)

Từ ý của câu nói trên, em hãy viết một bài văn nghị luận trình bày suy nghĩ của mình về cách ứng xử đẹp với cái Đẹp.

Giới thiệu vấn đề nghị luận và nêu khái quát quan điểm của bản thân về vấn đề.

* Triển khai vấn đề nghị luận:

–   Giải thích vấn đề nghị luận:

+ Cái đẹp là một phạm trù thẩm mĩ chỉ yếu tố đem lại một trải nghiệm nhận thức về niềm vui hoặc sự hài lòng. Theo định nghĩa của từ điển Tiếng Việt, cái Đẹp là “phạm trù cơ bản của mĩ học, xác định và đánh giá những hiện tượng thẩm mĩ, đẹp, hoàn thiện, tồn tại khách quan trong xã hội, trong những hoạt động con người, trong nghệ thuật, biểu hiện dưới hình thức cảm tính” (https://vtudien.com/viet-viet/dictionary/nghia-cua-tu). Cái đẹp tồn tại, tỏa sáng trong mọi hoàn cảnh. Có cái đẹp trong cuộc đời, cái đẹp được chưng cất trong nghệ thuật. Để có khoảnh khắc tỏa sáng của cái đẹp phải có quá trình “kết nụ”. Sau khi hoàn thành sứ mệnh, cái đẹp úa tàn nhường chỗ cho sự tỏa sáng của vẻ đẹp khác.

+ Cách ứng xử đẹp là cách con người có thái độ, hành vi trong giao tiếp thể hiện sự tôn trọng, có văn hóa.

=> Cái Đẹp là tinh túy của cuộc đời này, tuy nhiên cái Đẹp lại tồn tại trong khoảng khắc, vì vậy cần thiết phải có cách ứng xử đúng chuẩn mực với cái Đẹp.

–   Biết cách ứng xử đẹp với cái đẹp mang nhiều ý nghĩa sâu sắc, cả về phương diện cá nhân lẫn xã hội. Dưới đây là những ý nghĩa chính:

+ Thể hiện nhân cách, đạo đức và trình độ văn hóa:

+ Góp phần lan tỏa giá trị tích cực trong xã hội.

+ Giúp con người hoàn thiện bản thân.

+ Thể hiện trách nhiệm đối với cộng đồng và thiên nhiên, thể hiện ý thức giữ gìn, bảo vệ và phát triển những giá trị đẹp đẽ mà nhân loại đã tạo ra.

…

=> Biết cách ứng xử đẹp với cái đẹp là biểu hiện của một con người có văn hóa, biết sống tử tế, có trách nhiệm và góp phần làm cho thế giới trở nên tốt đẹp hơn.

–   Tuy nhiên thực tế vẫn có người ứng xử không đẹp với cái đẹp.

–   Cách ứng xử đẹp với cái Đẹp thể hiện trên nhiều phương diện:

+ Nhận diện được và biết thưởng thức, trân trọng và nâng niu cái Đẹp trong cuộc đời cũng như trong nghệ thuật

0,5

1,0

0,5

+ Có hành động bảo vệ cái Đẹp để cái Đẹp có thể tồn tại và tỏa sáng trong cuộc đời

+ Biết chia sẻ để cái Đẹp đến được với tâm hồn những người yêu cái Đẹp

+ Không quá đề cao cái Đẹp bề ngoài mà cần coi trọng cái Đẹp cốt lõi, có giá trị.

…

– Mở rộng, trao đổi với quan điểm trái chiều hoặc ý kiến khác để có cái nhìn toàn diện: Cái Đẹp mang tính chủ quan, tuy nhiên cái Đẹp không đi ngược lại cái Thiện, không được nhân danh cái Đẹp mà có những hành vi đi ngược chuẩn mực đạo đức, biến cái Đẹp trở thành cái không đẹp.

*  Khẳng định lại quan điểm cá nhân đã trình bày và rút ra bài học cho bản thân. Hướng dẫn chấm:

–   Đề xuất được những ý cơ bản, lập luận tốt, dẫn chứng tiêu biểu, phân tích làm rõ các giải pháp: tối đa 3,5 điểm.

–   Đề xuất được những ý cơ bản, lập luận cơ bản, dẫn chứng tiêu biểu, phân tích làm rõ các giải pháp: tối đa 3,25 điểm.

–   Đề xuất được 2/3 những ý cơ bản, lập luận cơ bản, dẫn chứng phù hợp, phân tích làm rõ các giải pháp: tối đa 3,0 điểm.

–   Đề xuất được 2/3 những ý cơ bản, lập luận cơ bản, dẫn chứng phù hợp, phân tích làm rõ các giải pháp: tối đa 2,75 điểm.

–   Đề xuất được 1/2 những ý cơ bản, lập luận còn chưa chặt chẽ, dẫn chứng hợp lý, phân tích làm chưa thật rõ các giải pháp: tối đa 2,5 điểm.

–   Đề xuất được 1/2 những ý cơ bản, lập luận chưa được thuyết phục, dẫn chứng hợp lý, các giải pháp còn phân tích chung chung: tối đa 2,25 điểm.

–   Đề xuất được 1 vài ý cơ bản, lập luận chưa thuyết phục, dẫn chứng chưa phù hợp, nêu được các giải pháp mà chưa phân tích được: tối đa 2,0 điểm.

–   Những bài không đạt được các tiêu chí trên, không lập luận được, nêu được 1 vài giải pháp mà không phân tích được….thì tối đa 1,75 điểm

Lưu ý: HS có thể bày tỏ suy nghĩ và quan điểm riêng nhưng phải phù hợp với chuẩn mực đạo đức và pháp luật. HS có thể đề xuất các giải pháp khác miễn là hợp lý, có phân tích các giải pháp, giám khảo vẫn cho điểm.

0,5

0,5

Hướng dẫn chấm: Không cho điểm nếu bài làm có quá nhiều lỗi chính tả, ngữ pháp.

linh hoạt, có cá tính.

Hướng dẫn chấm: Học sinh huy động được kiến thức và trải nghiệm của bản thân để bàn luận; có cách nhìn riêng, mới mẻ về vấn đề nghị luận; sáng tạo trong viết câu, dựng đoạn; lời văn có giọng điệu, hình ảnh.

–  Đáp ứng được 2 yêu cầu trở lên: tối đa 1,0 điểm.

–  Đáp ứng được 1 yêu cầu: tối đa 0,5 điểm.

“Văn học và nhà văn không chỉ dừng lại ở việc ca ngợi cái đẹp mà còn phải khám phá ra cái đẹp” – Nguyễn Minh Châu. .

Em hiểu ý kiến trên như thế nào? Hãy đi tìm “cái đẹp” mà nhà văn Vũ Thị Huyền Trang đã

“khám phá” và đưa vào trong truyện ngắn “Chuyến xe giáp Tết”.

Mở bài nêu được vấn đề, Thân bài triển khai được vấn đề, Kết bài khái quát được vấn đề

HS có thể triển khai theo nhiều cách nhưng cần vận dụng tốt các thao tác lập luận, kết hợp chặt chẽ giữa lí lẽ và dẫn chứng; mọi kiến giải phải phù hợp với chuẩn mực đạo đức và pháp luật; đảm bảo các yêu cầu sau:

Câu nói của Nguyễn Minh Châu đặt ra một yêu cầu sâu sắc đối với sứ mệnh và vai trò của văn học và người nghệ sĩ. Trước hết, “ca ngợi cái đẹp” là nhiệm vụ quen thuộc của văn học: tôn vinh cái thiện, cái cao cả, vẻ đẹp trong con người, cuộc sống, thiên nhiên… Điều này tạo nên giá trị nhân văn, nuôi dưỡng tâm hồn và tình cảm con người.

Tuy nhiên, Nguyễn Minh Châu cho rằng như thế là chưa đủ. Văn học “không chỉ” dừng lại ở việc ca ngợi cái đẹp có sẵn, cái đã hiển hiện, mà còn phải “khám phá ra cái đẹp” – tức là đi tìm, phát hiện, khơi mở vẻ đẹp ẩn sâu trong hiện thực, đôi khi bị che lấp bởi cái xấu, cái ác, sự hỗn độn, đau thương.

Như vậy, ý kiến này nhấn mạnh một vai trò tích cực và khám phá của nhà văn: không chỉ ghi nhận, tôn vinh vẻ đẹp mà còn phải dấn thân, quan sát sâu sắc, thấu hiểu và làm nổi bật cái đẹp – đó là chiều sâu nhân văn, là tâm hồn cao cả của một nhà văn chân chính.

–  Bàn luận về cái đẹp trong tác phẩm văn học

+ Văn học là hành trình tìm kiếm và khẳng định vẻ đẹp của con người và cuộc sống

Từ xưa đến nay, văn học luôn gắn bó với việc phản ánh và tôn vinh cái đẹp – đó là cái đẹp của thiên nhiên trong thơ ca lãng mạn, cái đẹp của tình người trong chiến tranh, cái đẹp của lòng yêu nước, của đức hy sinh, của tình mẫu tử, tình yêu đôi lứa…

+ Văn học chân chính luôn hướng tới chiều sâu – nơi cái đẹp thật sự tồn tại

Một tác phẩm văn học có giá trị là tác phẩm không chỉ khiến người đọc rung động bởi vẻ đẹp bên ngoài, mà còn khiến họ suy ngẫm, chiêm nghiệm về vẻ đẹp nhân văn sâu thẳm, từ đó nâng cao nhận thức và lòng trắc ẩn. Nguyễn Minh Châu từng nói: “Nhà văn là người đi tìm hạt ngọc ẩn giấu trong bề sâu tâm hồn con người.” Hạt ngọc đó – chính là cái đẹp. Và không phải nhà văn nào cũng có đủ can đảm, tài năng và cái nhìn nhân đạo để khám phá ra nó.

=> Câu nói của Nguyễn Minh Châu không chỉ là một nhận xét sắc sảo về văn học, mà còn là lời nhắc nhở về trách nhiệm nghệ thuật và đạo đức của người cầm bút: Văn học không phải là tấm gương chỉ phản chiếu cái đẹp bề mặt, mà là ngọn đèn soi rọi vào những góc khuất của đời sống, từ đó làm bừng sáng vẻ đẹp nhân bản ẩn giấu trong con người và cuộc sống. Chỉ khi biết khám phá cái đẹp, nhà văn mới có thể góp phần làm đẹp cho tâm hồn con người và cho thế giới này.

+ Vũ Thị Huyền Trang có cách viết đặc biệt. Truyện của chị đôi khi chỉ là những lát cắt vụn vặt trong cuộc sống sinh hoạt thường ngày nhưng chị lại khéo léo tái tạo, nhào nặn nên một thế giới nghệ thuật gần gũi, mang đậm triết lí nhân sinh.

+ Truyện “Chuyến xe giáp Tết” được đăng trên báo Hải Dương nhân dịp đầu năm mới 2024. Truyện xoay quanh nhân vật chính là ông Thuộc, một người làm nghề phụ hồ, về quê ăn Tết, trên đường về ông bị mất số tiền mồ hôi công sức, hành khách trên xe mỗi người một chút góp lại chia sẻ với ông lúc khó khăn. Cốt truyện đơn giản nhưng lại gợi nhiều suy ngẫm ở mỗi người

chúng ta về cái đẹp của con người lao động.

–   Nhà văn đã khám phá ra cái đẹp của lòng tốt, của lòng trắc ẩn, sự chia sẻ giúp đỡ lẫn nhau lúc hoạn nạn, khó khăn của những con người xa lạ: Ông Thuộc mất tiền, hành khách trên chuyến xe của ông, đặc biệt là cậu thanh niên đã có một nghĩa cử cao đẹp, quyên góp giúp đỡ ông với số tiền chín triệu. Đó là số tiền tình nghĩa của những “người dưng” (không quen biết nhau) chia sẻ với ông Thuộc lúc buồn nhất, tuyệt vọng nhất. Số tiền ấy như chiếc phao cứu sinh của ông. Vậy là, lòng tốt được đặt đúng chỗ, đúng người. Ánh sáng từ câu chuyện, cũng là bài học giá trị với mỗi người, cuộc sống rất cần sự chia sẻ, yêu thương. Trong cái khó, ló cái tình, ân tình những hành khách xa lạ trên chuyến xe ngày Tết dành cho ông Thuộc rất đáng quý. (HS phân tích văn bản làm rõ vấn đề).

–  Nhà văn còn khám phá ra cái đẹp của tình cảm gia đình, hướng về cội nguồn, gia đình, quê hương của những người con xa quê hương. Những hành khách trên chuyến xe giáp Tết ấy họ đều muốn trở về nhà ăn Tết đoàn tụ, sum họp cùng gia đình sau những năm tháng lặn lội mưu sinh vất vả, xuôi ngược. Họ là những người xa quê nhưng khi Tết đến, họ vẫn khao khát được trở về quê hương, trở về với gia đình.

1,0

1,0

–   Nhà văn còn khám phá ra cái đẹp của niềm tin vào sự lương thiện, vào bản tính tốt đẹp của con người: Ông Thược mất số tiền mà đối với ông đó là 1 gia tài lớn, là mồ hôi, công sức của ông. Nên khi mất tiền ông đã nghi ngờ chàng trai ngồi gần ông đầu tiên rồi đến mọi người. Nhưng cuối cùng, tự ông đã xóa tan suy nghĩ ấy bởi cái tốt đẹp đã chiến thắng cái xấu xa. Ông vẫn tin vào chàng trai và mọi người, tin vào tấm lòng của họ.

–    Nhà văn còn khám phá cái đẹp nằm ở nghệ thuật viết truyện ngắn đặc sắc: Sáng tạo tình huống truyện độc đáo để từ đó các nhân vật bộc lộ được tính cách, phẩm chất của mình… Nhà văn còn rất thành công khi miêu tả diễn biến tâm lí nhân vật, cách kể lôi cuốn, hấp dẫn, tạo nên sự hồi hộp cho người đọc dõi theo diễn biến câu chuyện. Cách kết thúc có hậu, đầy tính nhân văn…

+ Khái quát chung: Cái đẹp mà nhà văn khám phá trong truyện không nằm ở vật chất – mà nằm ở đạo lý, tình người, sự tử tế, ở cách con người nâng đỡ nhau qua những tai họa đời thường nhất. Vũ Thị Huyền Trang đã không chỉ “ca ngợi cái đẹp”, mà đúng như Nguyễn Minh Châu từng nói – bà đã “khám phá cái đẹp” trong vùng khuất của cuộc sống: nơi có nỗi đau, có mất mát, có nghi ngờ, nhưng cuối cùng vẫn là ánh sáng nhân văn lan tỏa. “Chuyến xe giáp Tết” vì thế không chỉ là một hành trình về quê, mà còn là chuyến xe của lòng trắc ẩn, của tình người được đánh thức trong mùa xuân, của vẻ đẹp nhân bản được khám phá giữa đời thường. Câu chuyện nhỏ mà hàm ẩn bài học lớn, có ý nghĩa nhân văn sâu sắc.

– Đánh giá, rút ra ý nghĩa của ý kiến

+ Ý kiến của Nguyễn Minh Châu đã khẳng định yếu tố cốt lõi để người nghệ sĩ viết nên những tác phẩm giá trị, hoàn thành sứ mệnh cao cả của ngòi bút và khẳng định vị trí trên văn đàn, đó là biết “khám phá” những “cái đẹp” để đưa vào tác phẩm văn chương.

+ Ý kiến là bài học quý với người viết và người đọc. Cái đẹp đích thực trong văn học không phải lúc nào cũng hiển hiện dễ dàng. Người nghệ sĩ phải quan sát, suy tư, trải nghiệm và dũng cảm mới có thể nhận ra và diễn tả cái đẹp trong những điều tưởng chừng như không có vẻ đẹp: trong đói khổ, trong chiến tranh, trong những mảnh đời cơ cực, trong những khoảnh khắc rất đời thường…Trong thời đại hiện nay, khi xã hội có nhiều biến động và phức tạp, nhà văn càng cần phải có bản lĩnh để không sa vào việc tô hồng hiện thực hay chạy theo thị hiếu, mà phải kiên trì khám phá cái đẹp chân thật, kể cả khi nó ẩn mình dưới lớp bụi của nghèo đói, bạo lực, bất công…Người đọc khi đến với tác phẩm vì thế cần có ý thức bồi đắp tâm hồn, biết khám phá, đón nhận cái đẹp đặc biệt từ tác phẩm, lĩnh hội được những ý tình sâu sắc mà nhà văn gửi gắm để hiểu cuộc sống, hiểu con người, hiểu chính mình hơn, từ đó sống đẹp, sống nhân văn hơn.

1,0

2,0

0,5

1,0

Đảm bảo chuẩn chính tả, từ ngữ, ngữ pháp tiếng Việt

Thể hiện suy nghĩ sâu sắc, có cách diễn đạt mới mẻ về vấn đề nghị luận

Hướng dẫn chấm: Học sinh huy động được kiến thức văn học và lý luận văn học cùng sự trải nghiệm của bản thân để bàn luận; có cách nhìn riêng, mới mẻ về vấn đề nghị luận; sáng tạo trong viết câu, dựng đoạn; lời văn có giọng điệu, hình ảnh.

–  Đáp ứng được 2 yêu cầu trở lên: tối đa 1,0 điểm.

–  Đáp ứng được 1 yêu cầu: tối đa 0,5 điểm.