KHUNG PHÂN TÍCH TÂM TRẠNG NHÂN VẬT TRỮ TÌNH TRONG THƠ [DẠNG BÀI HAY GẶP] 
Mở đoạn:
Giới thiệu và khái quát tâm trạng nhân vật trữ tình
• Giới thiệu bài thơ, tác giả và đoạn trích cần phân tích.
• Xác định nhân vật trữ tình (có thể là nhà thơ hoặc hình tượng được xây dựng trong thơ).
• Khái quát tâm trạng nhân vật trữ tình trong đoạn thơ (ví dụ: vui sướng, hạnh phúc, đau khổ, cô đơn, tiếc nuối…).
• Định hướng nội dung phân tích: Tập trung vào hình ảnh thơ, biện pháp nghệ thuật, giọng điệu, cách diễn đạt cảm xúc.
Thân đoạn:
Phân tích tâm trạng nhân vật trữ tình trong đoạn thơ
• Cảm xúc chủ đạo của nhân vật trữ tình:
• Nhân vật trữ tình đang trải qua cung bậc cảm xúc gì? (hạnh phúc, xúc động, tiếc nuối, cô đơn…).
• Bối cảnh hoặc tình huống nào gợi lên tâm trạng ấy?
• Phân tích các hình ảnh thơ, từ ngữ biểu cảm giúp thể hiện tâm trạng:
• Hình ảnh thơ đặc sắc: Những hình ảnh nào giàu sức gợi, giúp thể hiện tâm trạng nhân vật trữ tình? (ẩn dụ, hoán dụ, tương phản…).
• Từ ngữ giàu biểu cảm: Sử dụng những từ ngữ nào để nhấn mạnh cảm xúc? (từ láy, động từ mạnh, danh từ giàu hình ảnh…).
• Giọng điệu thơ: Giọng thơ nhẹ nhàng, sâu lắng hay da diết, day dứt? Giọng thơ tác động thế nào đến việc thể hiện tâm trạng?
• Biện pháp nghệ thuật hỗ trợ thể hiện cảm xúc:
• Nhân hóa: Nếu có, nhân hóa giúp diễn tả tâm trạng thế nào?
• So sánh, ẩn dụ, hoán dụ: Tạo hiệu ứng cảm xúc gì?
• Câu hỏi tu từ, điệp từ, điệp cấu trúc: Nhấn mạnh cảm xúc gì của nhân vật trữ tình?
• Sự biến chuyển của tâm trạng (nếu có):
• Trong suốt đoạn thơ, tâm trạng nhân vật trữ tình có thay đổi không?
• Nếu có, thay đổi từ cảm xúc nào sang cảm xúc nào? (ví dụ: từ hân hoan sang bâng khuâng, từ xúc động sang tiếc nuối…).
Kết đoạn:
Tổng kết và đánh giá
• Khẳng định lại tâm trạng nhân vật trữ tình và những biểu hiện đặc sắc trong đoạn thơ.
• Đánh giá nghệ thuật thể hiện tâm trạng của tác giả (cách sử dụng hình ảnh, giọng điệu, biện pháp nghệ thuật…).
• Cảm nhận cá nhân: Đoạn thơ gợi cho người đọc cảm xúc gì? Liên hệ với những tình huống tương tự trong đời sống hoặc trong thơ ca khác (nếu phù hợp).
Ví dụ:
Viết đoạn văn (khoảng 200 chữ) phân tích tâm trạng của NVTT trong đoạn trích “Những bóng người trên sân ga” – Nguyễn Bính.
Mở đoạn: Giới thiệu chung về bài thơ và tâm trạng nhân vật trữ tình
Nguyễn Bính là nhà thơ tiêu biểu của phong trào Thơ Mới, nổi bật với phong cách chân quê, giàu cảm xúc và mang màu sắc hoài cổ. Những bóng người trên sân ga là bài thơ thể hiện nỗi buồn man mác khi chứng kiến cảnh chia ly trên sân ga – một nơi vốn gắn liền với những cuộc tiễn biệt đầy xúc động. Trong hai khổ thơ được trích dẫn, nhân vật trữ tình vừa quan sát không gian sân ga với những hình ảnh quen thuộc của những cuộc chia ly, vừa tự bộc lộ những tâm tư chất chứa trong lòng. Nỗi buồn trong thơ Nguyễn Bính không chỉ là sự xúc động thoáng qua mà còn là cảm giác tiếc nuối, day dứt khắc sâu vào tâm hồn. Thân đoạn: Phân tích tâm trạng nhân vật trữ tình trong hai khổ thơ Khổ thơ 1: Nỗi buồn chia ly qua những hình ảnh giàu sức gợi:
“Những chiếc khăn màu thổn thức bay,
Những bàn tay vẫy những bàn tay.
Những đôi mắt ướt nhìn đôi mắt,
Buồn ở đâu hơn ở chốn này?”
+ Cảm xúc chủ đạo: Đoạn thơ khắc họa một không gian sân ga đượm buồn, nơi diễn ra những cuộc chia ly đầy lưu luyến. Nhân vật trữ tình không chỉ chứng kiến nỗi buồn của người khác mà còn cảm nhận được sự xót xa trong lòng mình.
+ Hình ảnh thơ: “Những chiếc khăn màu thổn thức bay”: Hình ảnh “chiếc khăn màu” là biểu tượng quen thuộc của cảnh tiễn biệt, gợi lên sự lưu luyến và tiếc nuối. Động từ “thổn thức” vốn để chỉ con người nhưng lại được gán cho “chiếc khăn”, tạo nên phép nhân hóa đầy cảm xúc, làm cho nỗi buồn như lan tỏa khắp không gian.
• Những bàn tay vẫy những bàn tay”: Sự lặp lại của hình ảnh đôi bàn tay nhấn mạnh khoảnh khắc tạm biệt, khi người ở lại và người ra đi cố gắng níu giữ nhau trong cái vẫy tay cuối cùng.
• “Những đôi mắt ướt nhìn đôi mắt”: Hình ảnh “đôi mắt ướt” là ẩn dụ cho những giọt nước mắt ly biệt, thể hiện sự bịn rịn và tiếc nuối của những con người phải chia xa.
• Câu hỏi tu từ “Buồn ở đâu hơn ở chốn này?”
• Câu thơ như một lời tự vấn của nhân vật trữ tình, nhấn mạnh sự xót xa. Sân ga trở thành nơi chất chứa nhiều nỗi buồn nhất, nơi chứng kiến những cuộc chia xa không biết ngày gặp lại.
=> Tóm lại, bốn câu thơ đầu không chỉ khắc họa bối cảnh sân ga mà còn lột tả sâu sắc cảm giác tiếc nuối và cô đơn của nhân vật trữ tình. Những hình ảnh đơn giản nhưng giàu sức gợi đã làm nổi bật không khí trầm buồn và xúc động của cảnh chia ly. Khổ thơ 2: Tâm trạng bâng khuâng, hoài niệm về những cuộc tiễn đưa trong quá khứ
“Tôi đã từng chờ những chuyến xe,
Đã từng đưa đón kẻ đi về.
Sao nhà ga ấy, sân ga ấy,
Chỉ để cho lòng dấu biệt li?”
+ Chuyển biến trong tâm trạng nhân vật trữ tình:
• Nếu như khổ thơ đầu tập trung vào cảnh chia ly của người khác, thì ở khổ thơ này, nhân vật trữ tình trực tiếp bộc lộ tâm tư của chính mình.
• Từ nỗi buồn mang tính quan sát, nhân vật trữ tình dần lắng lại với những cảm xúc hoài niệm về những cuộc tiễn biệt đã từng trải qua.
• Hình ảnh thơ và nghệ thuật biểu đạt:
• “Tôi đã từng chờ những chuyến xe, Đã từng đưa đón kẻ đi về.”
• Điệp ngữ “đã từng” nhấn mạnh sự lặp lại của những cuộc chia ly trong quá khứ, khiến nhân vật trữ tình càng thêm day dứt.
• Hình ảnh “chờ chuyến xe” và “đưa đón kẻ đi về” gợi lên những hồi ức về những lần tiễn biệt người thân, có thể là một người bạn, một người yêu hoặc một người thân yêu nào đó đã rời xa.
• “Sao nhà ga ấy, sân ga ấy, Chỉ để cho lòng dấu biệt li?”
• Phép điệp “nhà ga ấy, sân ga ấy” gợi cảm giác quen thuộc nhưng cũng đầy xa cách, như thể nơi này luôn gắn liền với những cuộc chia ly không hồi kết.
• Câu hỏi tu từ cuối cùng thể hiện sự băn khoăn và tiếc nuối. Nhân vật trữ tình không chỉ buồn vì một cuộc chia ly mà còn day dứt về ý nghĩa của sân ga – nơi dường như chỉ để chứng kiến những cuộc tiễn đưa đầy xót xa.
=> Tóm lại, khổ thơ thứ hai không chỉ thể hiện nỗi buồn hiện tại mà còn gợi lại những kỷ niệm trong quá khứ, khiến cảm xúc của nhân vật trữ tình trở nên sâu sắc hơn. Những cuộc chia ly không chỉ xảy ra một lần mà đã trở thành dấu ấn khó phai trong tâm hồn, khiến nhân vật trữ tình luôn day dứt mỗi khi đứng trước sân ga. Kết đoạn: Tổng kết và đánh giá
+ Hai khổ thơ trong bài Những bóng người trên sân ga đã thể hiện rất rõ nỗi buồn chia ly của nhân vật trữ tình. Ban đầu, nhân vật quan sát cảnh tiễn biệt của người khác với những hình ảnh giàu sức gợi, nhưng càng về sau, nỗi buồn ấy dần trở thành tâm tư cá nhân, gợi lên những ký ức hoài niệm và sự tiếc nuối không nguôi.
+ Với việc sử dụng hình ảnh gần gũi nhưng tinh tế, kết hợp giọng điệu trầm lắng và câu hỏi tu từ đầy day dứt, Nguyễn Bính đã khắc họa thành công một tâm trạng buồn man mác, khiến người đọc cũng phải bồi hồi theo những cảm xúc của nhân vật trữ tình.
=> Qua đó, bài thơ không chỉ nói về một cuộc chia ly cụ thể, mà còn phản ánh nỗi buồn mang tính muôn thuở của con người mỗi khi phải đối diện với sự xa cách.
Nguồn: Luyện Văn lớp 9 tại Hà Nội