Hướng dẫn phân tích bài thơ thất ngôn bát cú hoặc tứ tuyệt Đường luật

Khái quát về dạng đề nghị luận văn học

Có 4 dạng đề nghị luận văn học thường gặp về bài thơ thất ngôn bát cú hoặc tứ tuyệt Đường luật ở lớp 8

*Dạng : Phân tích / Cảm nhận => Dạng đề cơ bản nhất.

 VD:  Hãy cảm nhận về các câu thơ sau trong bài “Đào hoa thi” của Nguyễn Trãi

Một đóa đào hoa khéo tốt tươi,

Cành Xuân mơn mởn thấy Xuân cười.

Đông phong ắt có tình hay nữa,

Kín tiễn mùi hương dễ động người.

Lưu ý: Đây là là dạng cơ bản nhất. Bởi vậy những phương pháp dưới đây sẽ tập trung giúp học sinh làm thành thạo (dạng đề phân tích, cảm nhận).

 

II. Yêu cầu của bài văn phân tích một tác phẩm văn học (bài thơ thất ngôn bát cú hoặc tứ tuyệt Đường luật

– Xác định được thể thơ: Thất ngôn bát cú hay thất ngôn tứ tuyệt.

– Giới thiệu khái quát về tác giả và bài thơ (nhan đề, đề tài, thể thơ,…); nêu ý kiến chung cuả người viết về bài thơ.

– Phân tích được nội dung cơ bản của bài thơ (đặc điểm của hình tượng thiên nhiên, con người; tâm trạng của nhà thơ), khái quát chủ đề bài thơ.

– Phân tích được một số nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật (một số yếu tố thi luật của thể thơ thất ngôn bát cú hoặc tứ tuyệt Đường luật; nghệ thuật tả cảnh, tả tình; nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ (từ ngữ, biện pháp tu từ,…)

– Khẳng định được vị trí, ý nghĩa của bài thơ.

II. Hướng dẫn quy trình viết

Bước 1: Phân tích đề (2 phút – gạch chân vào đề)

*Gạch chân vào đề:

– Vấn đề nghị luận: đề bài yêu cầu làm rõ điều gì? (thường nằm sau chữ “về…”, “cảm nhận của em về…”, “phân tích về…”)

– Phạm vi phân tích: những khổ thơ nào, đoạn trích nào, nhân vật nào… cần phân tích

 VD1: Phân tích bài thơ “Mùa thu” của Ngô Chi Lan sau đây:

Mùa thu

Ngô Chi Lan

“Gió vàng hiu hắt cảnh tiêu sơ
Lẻ tẻ bên trời bóng nhạn thưa
Giếng ngọc sen tàn bông hết thắm
Rừng phong lá rụng tiếng như mưa.

=> Vấn đề nghị luận: Nội dung và nghệ thuật của bài thơ

=> Phạm vi phân tích: Cả bài thơ

*Lưu ý: Ở lớp 8 đối với học sinh bình thường chủ yếu các em sẽ đi phân tích cả bài thơ, chưa có những yêu cầu riêng về nội dung

Bước 2: Tìm ý và lập dàn ý (10 phút – Ghi nhanh ra nháp hoặc gạch vào đề)

Tìm ý (5 phút – Ghi nhanh ra nháp hoặc gạch vào đề

Xác định bố cục: Vì là các tác phẩm ngoài sách giáo khoa nên ta cần đọc kĩ bài thơ được phân tích nhiều lần để xác định bố cục, thông thường ta chia bố cục theo 2 cách:

*Cách 1: Dựa vào bố cục thể thơ:

+Thất ngôn bát cú: 4 phần: Đề- Thực-Luận-kết

Ví dụ: Viết bài văn nêu cảm nhận của em về bài thơ “Nhàn” của Nguyễn Bình Khiêm?

Một mai, một cuốc, một cần câu
Thơ thẩn dầu ai vui thú nào
Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ
Người khôn, người đến chốn lao xao
Thu ăn măng trúc, đông ăn giá
Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao
Rượu đến gốc cây, ta sẽ nhắp
Nhìn xem phú quý, tựa chiêm bao

Bố cục: 4 phần:

-Hai câu đầu: Hoàn cảnh sống của nhà thơ.

-Hai câu tiếp: Quan niệm sống của nhà thơ.

-Hai câu tiếp: Cuộc sống của nhà thơ ở chốn thôn quê.

-Hai câu cuối: Triết lý sống “nhàn”.

+ Thất ngôn tứ tuyệt: 4 phần: Khai-thừa-chuyển-hợp

Ví dụ: Nêu cảm nhận của em về bài thơ “Tức cảnh Pác Bó” của Hồ Chí Minh?

                                    Sáng ra bờ suối tối vào hang

                                   Cháo bẹ rau măng vẫn sẵn sàng

Bàn đá chông chênh dịch sử Đảng

                                  Cuộc đời cách mạng thật là sang

-Câu đầu: Bức tranh về nơi ở, sinh hoạt của Bác tại Pác Bó.

-câu tiếp: Bức tranh về nếp ăn uống của Bác tại Pác Bó.

-câu tiếp: Bức tranh về công việc của Bác tại Pác Bó.

-Câu cuối: Tinh thần hoạt động cách mạng của Bác.

*Cách 2: Chia theo nội dung của bài thơ

Ví dụ: Phân tích bài thơ “Chợ Đồng” của Nguyễn Khuyến

Tháng chạp hai mươi bốn chợ Đồng,
Năm nay chợ họp có đông không?
Dở trời, mưa bụi còn hơi rét.
Nếm rượu, tường đền được mấy ông?
Hàng quán người về nghe xáo xác,
Nợ nần năm hết hỏi lung tung.
Dăm ba ngày nữa tin xuân tới.
Pháo trúc nhà ai một tiếng đùng

èBố cục: 2 phần:

+ 6 Câu đầu: Hình ảnh phiên chợ quê

+2 Câu cuối: tâm sự của tác giả.

Ví dụ 2: Ví dụ: Nêu cảm nhận của em về bài thơ “Tức cảnh Pác Bó” của Hồ Chí Minh?

                                    Sáng ra bờ suối tối vào hang

                                   Cháo bẹ rau măng vẫn sẵn sàng

Bàn đá chông chênh dịch sử Đảng

                                  Cuộc đời cách mạng thật là sang

èBố cục: 2 phần:

– Ba câu đầu: Cuộc sống làm việc của Bác tại Pác Bó

– Câu cuối: Phong thái ung dung, tinh thần lạc quan của nhân vật trữ tình.

Xác định nội dung chính và một số biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong bài thơ.

a.Chia tách bài thơ thành các phần và xác định nội dung chính của từng phần.

Ví dụ:  Hãy cảm nhận về các câu thơ sau trong bài “Đào hoa thi” của Nguyễn Trãi

Một đóa đào hoa khéo tốt tươi,

Cành Xuân mơn mởn thấy Xuân cười.

Đông phong ắt có tình hay nữa,

Kín tiễn mùi hương dễ động người.

+Xác định nội dung hai phần

 -Hai câu đầu: Hình ảnh hoa đào trong tiết trời mùa Xuân

-Hai cấu cuối: Tâm tư tình cảm của nhà thơ.

èNội dung: Vẻ đẹp của bức tranh thiên nhiên mùa xuân qua những cánh hoa đào, đồng thời gửi gắm tình yêu cuộc sống của nhà thơ.

Tìm những nét đặc sắc về nội dung và hình thức nghệ thuật của bài thơ (và gạch chân (thông thường bài thơ thất ngôn hay sử dụng đối, đảo ngữ, ẩn dụ… cần chú ý vào các biện pháp này)

Ví dụ:  Hãy cảm nhận về các câu thơ sau trong bài “Đào hoa thi” của Nguyễn Trãi

Một đóa đào hoa khéo tốt tươi,

Cành Xuân mơn mởn thấy Xuân cười.

Đông phong ắt có tình hay nữa,

Kín tiễn mùi hương dễ động người.

èNghệ thuật:

+ Từ láy: “mơn mởn”, “tốt tươi

+Biện pháp: Ẩn dụ, dừng từ đồng âm” xuân, “đông phong ắt có tình”, Nhân hóa “Xuân cười”.

c.Từ việc tìm được nội dung và nghệ thuật của bài thơ ta bám sát vào phân tích từng câu thơ theo hướng nghệ thuật đi tìm nội dung, nhấn mạnh nội dung (Nguyên tắc trong văn học nghệ thuật luôn đi nhấn mạnh nội dung, làm cho nội dung sáng tổ và hay hơn)

Ví dụ:  Hãy cảm nhận về các câu thơ sau trong bài “Đào hoa thi” của Nguyễn Trãi

Một đóa đào hoa khéo tốt tươi,

Cành Xuân mơn mởn thấy Xuân cười.

Đông phong ắt có tình hay nữa,

Kín tiễn mùi hương dễ động người.

èNghệ thuật:

+ Từ láy: “mơn mởn”, “tốt tươi”: Nhấn mạnh sự rực rỡ, đầy sức sống của nhành hoa đào khi độ xuân sang

+Biện pháp: Ẩn dụ, dừng từ đồng âm” xuân: chỉ mùa xuân, tưởi trẻ, “đông phong ắt có tình”: Ẩn ý chỉ tình yêu của thi nhân với người con gái đẹp trong thơ, với mùa xuân. Nhân hóa “Xuân cười”: Xuân như con người, duyên dáng nép mình bên hoa đào e thẹn cười cùng gió.