ĐỀ BÀI
Phân tích truyện ngắn: Những dòng chữ diệu kỳ
NHỮNG DÒNG CHỮ DIỆU KỲ
Ngày ấy, cu Minh còn bé xíu, chưa đi học. Tôi rất quý nó, vì nhà nó có cả một thư viện nhỏ. Ba nó là thầy giáo dạy văn trên tỉnh. Cuối tháng, ông mới về nhà nghỉ một hai hôm. Mỗi lần về, ba nó mang theo cả một cặp toàn sách và báo. Khi ba nó đi khỏi là tôi lò dò tìm đến. Chao ôi toàn truyện là truyện! Tôi đọc ngốn ngấu, quên cả ăn cơm. Còn cu Minh thì cứ dửng dưng như không có gì. Cũng phải thôi, vì nó đã biết đọc chữ gì đâu. Tôi bỗng thấy thương nó vô cùng. Vậy mà mỗi khi tôi gọi vào để đọc cho nghe thì nó cứ nhấp nha nhấp nhổm đứng ngồi không yên.
Chiều mùa hè, bọn trẻ chúng tôi mỗi đứa đều có một cánh diều để thả. Thằng Minh rất thích chơi diều. Nó thích nhất là chiếc diều của thằng Hải, vì chiếc diều đó luôn bay cao nhất và đẹp nhất. Chiều hôm ấy, tôi thấy Minh xoắn lấy Hải. Và hôm sau đã thấy Minh cầm chiếc diều đó trên tay. Lạ thật! Hải có cho ai cái gì đâu? Khi tôi hỏi Minh, thì nó toét miệng cười:
– Em đổi cho anh ấy cuốn truyện ngoài bìa có vẽ mấy chú lùn với cô công chúa đấy!
– Nàng Bạch Tuyết và bảy chú lùn! – Tôi kêu lên tiếc rẻ.
– Gạ mãi anh ấy mới đổi đấy!
Nhìn cánh diều trên trời cao, tôi thấy tức thằng Minh quá. Nhưng truyện là của nhà nó chứ có phải của tôi đâu!
Vài ngày sau, bọn chúng tôi chuyển sang chơi phi máy bay. Những chiếc máy bay được gấp bằng đủ các loại giấy. Tôi thấy Minh vui lắm. Quả thật những chiếc máy bay của nó to và đẹp lạ lùng. Mỗi khi lao lên trời nó lượn rất lâu rồi mới đậu xuống đất. Bây giờ thì giải nhất thuộc về Minh rồi. Nó vừa cười vừa mang những chiếc máy bay đến khoe tôi. Hóa ra Minh đã xé những tờ báo để gập máy bay.
Tôi nhìn nó quát lên:
– Mày biết những tờ báo này in gì không hả?
Nó xị mặt rồi cũng cáu lại với tôi:
– Em không thích truyện, mà chỉ thích những chiếc máy bay này thôi!
– Rồi về ba mày sẽ cho mày một trận cho mà xem!
Tuần ấy ba Minh về và nó bị mấy roi quắn đít thật. Nó khóc tấm tức nói với tôi:
– Sách báo thì có chơi được đâu mà ba cứ bắt em giữ cơ chứ!
– Là vì như thế này…
Tôi kéo nó ngồi xuống và kể cho nó nghe những câu chuyện mà tôi đã đọc được trong những quyển sách, những quyển báo ở nhà nó. Chuyện về những chú lùn tốt bụng, nàng công chúa xinh đẹp, những cung điện, lâu đài dát vàng dát bạc…
Tôi thấy đôi mắt Minh sáng lên. Có lẽ nó không tin rằng từ những dòng chữ dày xít bé xíu kia tôi đã nhìn thấy tất cả những điều lung linh đó.
– Đến tuổi rồi, em phải chịu khó học đọc, học viết đi, rồi em cũng sẽ tự đọc được những câu chuyện hay, tự mình nhìn thấy những hoàng tử công chúa, tự mình phiêu lưu với những con sóng trên biển khơi hay tự mình cất cao đôi cánh trên bầu trời bao la mà không cần anh dẫn đi nữa…
Minh gật đầu. Và từ bữa đó, hôm nào tôi cũng đến nhà nó, tìm những cuốn truyện hay nhất trên giá sách đọc cho nó nghe. Tất nhiên là chính tôi rất mê những câu chuyện trong ấy…
(Những con chữ kì diệu, Nguyễn Phan Khuê, NXB Kim Đồng)
Chú thích: Nhà báo, nhà văn Nguyễn Phan Khuê còn có bút danh Khuê Phan hiện đang đảm nhiệm vị trí Tổng Biên tập Báo Thiếu Niên Tiền Phong và Nhi Đồng. Là một người yêu văn chương, dành nhiều tâm huyết cho sự nghiệp chăm sóc, giáo dục và vun đắp những giá trị tinh thần cho nhiều thế hệ thiếu nhi măng non, anh luôn thu xếp công việc để viết cho các bạn đọc nhỏ tuổi của mình.
Trước đây, Nguyễn Phan Khuê đã có những cuốn sách được xuất bản như: Thiếu nữ bị lạc – tiểu thuyết in năm 1992; Đại uý tí hon – tập truyện thiếu nhi – 1998; Quà của ông Ngoại – tập truyện thiếu nhi – 2011. Vừa mới đây, Nhà xuất bản Kim Đồng đã chọn tập truyện ngắn Hương hoa hoàng lan của nhà báo Phan Khuê để xuất bản, giới thiệu đến các bạn đọc nhỏ tuổi mê đọc sách và yêu văn học.
—-
THAM KHẢO BÀI VĂN MẪU
Có người từng nói rằng: “Văn học là tấm gương phản chiếu cuộc đời, nhưng là cuộc đời trong ánh sáng rực rỡ của tâm hồn người nghệ sĩ.” Phát biểu này dường như được sinh ra để dành cho truyện ngắn “Những dòng chữ diệu kỳ” của Nguyễn Phan Khuê. Đây là một tác phẩm đẹp, gợi nhớ về những ngày thơ ấu hồn nhiên, về sự kỳ diệu của chữ nghĩa và sức mạnh vô biên của trí tưởng tượng. Câu chuyện không chỉ khắc họa tình bạn trong sáng giữa những đứa trẻ, mà còn mở ra một thế giới kỳ diệu của văn chương, nơi mà chữ nghĩa có khả năng đưa con người đến những chân trời mới, những khám phá bất tận.
Nguyễn Phan Khuê, với bút danh Khuê Phan, là một nhà văn, nhà báo đã gắn bó sâu sắc với văn học thiếu nhi Việt Nam. Trong suốt sự nghiệp của mình, anh đã đóng góp lớn vào việc nuôi dưỡng và phát triển thế hệ trẻ thông qua những tác phẩm giàu tính giáo dục và nhân văn. Truyện ngắn “Những dòng chữ diệu kỳ” là một trong những tác phẩm tiêu biểu của anh, được kể theo ngôi thứ nhất từ góc nhìn của nhân vật “tôi” – người bạn thân thiết của Minh. Với lối kể chuyện đơn tuyến, tác phẩm tập trung vào mối quan hệ giữa hai nhân vật chính và những thay đổi trong nhận thức của Minh về giá trị của sách, của tri thức. Cốt truyện tuy đơn giản nhưng lại vô cùng sâu sắc, khéo léo lồng ghép những bài học quý giá về tình bạn, về giá trị của tri thức và sự kỳ diệu của ngôn từ.
“Những dòng chữ diệu kỳ” kể về cậu bé Minh – một đứa trẻ chưa biết đọc dù sống trong một gia đình sở hữu cả một thư viện nhỏ. Ban đầu, Minh chẳng hề hứng thú với sách vở, thay vào đó chỉ say mê những trò chơi như thả diều hay gấp máy bay. Chứng kiến Minh xé báo để gấp máy bay, nhân vật “tôi” – người bạn thân của Minh, đã nung nấu ý định giúp Minh nhận ra giá trị thực sự của những cuốn sách. Bằng cách kể cho Minh nghe những câu chuyện hấp dẫn từ trong sách, nhân vật “tôi” dần dần khơi gợi niềm đam mê đọc sách trong Minh. Cuối cùng, Minh không chỉ bắt đầu yêu thích những câu chuyện đó mà còn khao khát được học đọc, học viết để tự mình khám phá thế giới diệu kỳ ẩn chứa trong từng trang sách. Chủ đề chính của truyện xoay quanh sự kỳ diệu của chữ nghĩa, tầm quan trọng của sách và tri thức đối với sự phát triển của trẻ em. Đây là một đề tài quen thuộc trong văn học thiếu nhi, nhưng được Nguyễn Phan Khuê thể hiện một cách mới mẻ, sinh động và vô cùng gần gũi với tâm hồn trẻ thơ.
Minh là nhân vật trung tâm của truyện, đại diện cho hình ảnh những đứa trẻ ngây thơ, hồn nhiên, nhưng cũng dễ dàng bị cuốn vào những thú vui tạm thời mà bỏ qua giá trị đích thực của cuộc sống. Dù sống trong một gia đình trí thức với đầy đủ điều kiện tiếp cận sách vở, Minh lại không hề hứng thú với việc đọc. Thay vào đó, cậu bé chỉ quan tâm đến những trò chơi giản dị như thả diều hay gấp máy bay. Thậm chí, Minh từng đổi một cuốn truyện quý giá để lấy một chiếc diều, hay xé những tờ báo giá trị để gấp máy bay, thể hiện sự ngây thơ và chưa nhận thức được tầm quan trọng của sách vở. Tuy nhiên, chính sự kiên nhẫn và tình yêu thương của nhân vật “tôi” đã dần giúp Minh nhận ra giá trị diệu kỳ của chữ nghĩa. Qua đó, Nguyễn Phan Khuê muốn gửi gắm một thông điệp sâu sắc: tri thức không phải là thứ có thể ép buộc, mà cần được khơi dậy một cách tự nhiên và từ lòng đam mê chân thật.
Nhân vật “tôi” trong truyện là người bạn thân thiết của Minh, đồng thời cũng là nhân tố quan trọng giúp Minh nhận ra giá trị đích thực của sách vở. “Tôi” được khắc họa là một cậu bé ham đọc sách, yêu thích những câu chuyện cổ tích và luôn khao khát chia sẻ niềm vui khám phá tri thức ấy với Minh. Chính sự kiên nhẫn và tình bạn chân thành của “tôi” đã dần dần làm thay đổi Minh, từ một đứa trẻ vô tư chỉ biết đến trò chơi trở thành một người biết trân trọng giá trị của sách vở. Như vậy, nhân vật “tôi” không chỉ là người dẫn dắt câu chuyện mà còn là biểu tượng của sự lan tỏa tri thức, của tình bạn đẹp và lòng kiên nhẫn cần có trong việc giáo dục trẻ em.
Truyện “Những dòng chữ diệu kỳ” sở hữu nhiều nét đặc sắc về mặt nghệ thuật kể chuyện, góp phần làm nên sức hấp dẫn của tác phẩm. Cốt truyện tuy đơn giản nhưng lại vô cùng cuốn hút, với những tình tiết nhẹ nhàng mà sâu sắc. Việc sử dụng ngôi kể thứ nhất thông qua nhân vật “tôi” giúp người đọc dễ dàng đồng cảm, cùng trải qua nhiều cung bậc cảm xúc – từ bực tức, thương cảm cho đến niềm hạnh phúc khi chứng kiến sự thay đổi dần dần của Minh. Điểm nhìn này không chỉ mang lại sự gần gũi mà còn giúp tác giả Nguyễn Phan Khuê thể hiện một cách tinh tế quá trình Minh nhận thức được giá trị của tri thức.
Cách dựng tình huống trong truyện diễn ra rất tự nhiên, không hề gượng ép, từ việc Minh say mê trò chơi thả diều, gấp máy bay, đến khoảnh khắc cậu bé bị ba phạt, và cuối cùng là sự chuyển biến trong suy nghĩ của Minh. Những tình huống này không chỉ góp phần phát triển mạch truyện một cách hợp lý mà còn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giáo dục trẻ em về giá trị của sách vở và tri thức.
Đặc biệt, cách khắc họa nhân vật chủ yếu thông qua lời kể, hành động và suy nghĩ nội tâm giúp người đọc dễ dàng hình dung được phẩm chất của từng nhân vật, cũng như cảm nhận sâu sắc về giá trị của tri thức và sách vở đối với cuộc sống mỗi người. Ngôn ngữ trong truyện được sử dụng đơn giản, gần gũi nhưng giàu hình ảnh và cảm xúc, tạo nên một không gian ấm áp, thân thiện và rất phù hợp với đối tượng thiếu nhi. Giọng điệu kể chuyện nhẹ nhàng, xen lẫn chút hóm hỉnh, khiến câu chuyện trở nên sinh động và hấp dẫn, để lại ấn tượng khó phai trong lòng độc giả.
“Những dòng chữ diệu kỳ” là một tác phẩm đặc sắc, nổi bật không chỉ bởi tính giáo dục cao mà còn bởi sự gần gũi và dễ hiểu đối với độc giả nhỏ tuổi. Tác phẩm không chỉ dạy trẻ em về giá trị của sách vở mà còn khéo léo khơi gợi lòng đam mê tri thức, tinh thần ham học hỏi và tầm quan trọng của việc chia sẻ kiến thức trong cuộc sống. Qua câu chuyện này, người đọc có thể cảm nhận sâu sắc tình yêu của tác giả dành cho trẻ em, cùng với tâm huyết trong việc vun đắp những giá trị tinh thần cao đẹp cho thế hệ tương lai. Nếu so sánh với những tác phẩm cùng đề tài như Totto-chan: Cô bé bên cửa sổ của Kuroyanagi Tetsuko, ta có thể thấy rằng cả hai tác phẩm đều nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giáo dục trẻ em thông qua sự khơi dậy lòng đam mê và khả năng tự khám phá, thay vì ép buộc hay khuôn mẫu.
