TÀI LIỆU BỒI DƯỠNG HSG NGỮ VĂN 8-9
NĂM HỌC 2024-2025
CẤU TRÚC ĐỀ THI
| Câu | Nội dung | Điểm |
| 1 | Nghị luận xã hội
– Viết bài văn nghị luận về một vấn đề hiện tượng đời sống/một vấn đề đời sống được gợi ra từ một tác phẩm/văn bản/cuốn sách,… – Viết bài văn nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí. |
8,0 |
| 2 | Nghị luận văn học
– Viết bài văn phân tích một tác phẩm văn học: thơ, truyện (Các văn bản ngoài chương trình). – Chứng minh một ý kiến/nhận định văn học hoặc lý luận văn học (Các văn bản văn học trong và ngoài chương trình). |
12,0 |
CHUYÊN ĐỀ 1
CÁCH LÀM BÀI VĂN NGHỊ LUẬN XÃ HỘI TRONG ĐỀ THI HSG
+ Dạng đề nghị luận về một hiện tượng đời sống thường nêu lên một hiện tượng, một vấn đề có tính thời sự, được dư luận xã hội trong nước cũng như cộng đồng quốc tế quan tâm.
+ Dạng đề nghị luận về một tư tưởng, đạo lí thường mượn một câu danh ngôn, một nhận định, đánh giá nào đó để yêu cầu người viết bàn luận và thể hiện tư tưởng, quan điểm, thái độ của mình.
+ Dạng đề nghị luận về một vấn đề xã hội đặt ra trong một tác phẩm văn học kết họp kiểm tra được cả về năng lực đọc – hiểu tác phẩm văn học, cả về kiến thức thức xã hội của học sinh.
CHUYÊN ĐỀ 2
CÁCH LÀM BÀI VĂN NGHỊ LUẬN VĂN HỌC TRONG ĐỀ THI HSG
BÀI 1: NGHỊ LUẬN VỀ MỘT TÁC PHẨM VĂN HỌC VỀ THƠ.
- Bài văn nghị luận về một tác phẩm văn học (Nhận định về thơ).
- Cách viết mở bài (Vận dụng lí luận văn học)
| Phần | Phương pháp, nội dung |
| Mở bài | – Dẫn dắt và giới thiệu nhận định:
+ Mượn nội dung, tiêu đề để dẫn dắt vào đề. + Hoặc chọn những câu thơ có nội dung phù hợp với tác phẩm để dẫn dắt vào đề. – Ghi lại nhận định ( Trong dấu ngoặc kép) – Giới thiều tác giả,tác phẩm. – Nêu nhận xét chung về tác phẩm. |
Ví dụ: Bàn về mối quan hệ giữa tính hàm súc của ngôn ngữ và vai trò của tình cảm cảm xúc trong thơ, giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh chia sẻ: :“ Thơ không cần nhiều từ ngữ. Nó cũng không quan tâm đến hình xác của sự sống. Nó chỉ cần cảm nhận và truyền đi một chút linh hồn của cảnh vật thông qua linh hồn thi sỹ ”. Thơ ca muôn đời là thế,nhẹ nhàng, tinh tế mà sâu lắng đến lạ lùng. Thơ ca luôn là dòng cảm xúc bất diệt ,thơ không cần nhiều từ ngữ mà cô đọng, hàm súc nhưng ẩn chứa nhiều tình ý sâu xa và chạm đến trái tim độc giả. Đồng quan điểm đó. A cho rằng”……”. Và bài thơ B của tác giả C….
BÀI TẬP
MB:
Thơ ca là câu hát được vang lên và thăng hoa từ tận sâu nơi xúc cảm của người nghệ sĩ để rồi những tác phẩm được ra đời từ đó, thơ ca bắt rễ từ tiếng lòng của người cầm bút và được nhà thơ tinh chắt ngôn ngữ để dệt nên cây đàn muôn điệu làm say đắm lòng người. Đồng quan điểm đó,………cho rằng:“…………………………………………………………………”. Và bài thơ “……………………………………”của…………. là bài thơ đã bắt rễ từ nỗi lòng của ………….. và kết tinh từ tài năng nghệ thuật của nhà thơ. Bài thơ thực sự đã “Bắt rễ từ lòng người, nở hoa nơi từ ngữ”.
- Cách viết thân bài (Vận dụng lí luận văn học)
* Giải thích
– Xác định đúng vấn đề nghị luận qua nhận định
– Giải thích các thuật ngữ, các từ ngữ, hình ảnh khó ( từ khóa) trong nhận định.
– Chốt vấn đề nghị luận: Như vậy, vấn đề cần bàn ở đây là gì?
* Phân tích, bình luận, chứng minh:
– Sử dụng các kiến thức lí luận văn học để lí giải vấn đề nghị luận. Trả lời cho câu hỏi “vì sao?”
– Lấy tác phẩm ( tùy theo yêu cầu của đề) để chứng minh, phân tích kĩ tác phẩm cả về nội dung lẫn nghệ thuật để làm sáng tỏ vấn đề qua ý kiến, nhận định.
– Lưu ý: Dựa vào nhận định lí luận để gọi luận điểm cho chuẩn xác. ( Yêu cầu tối quan trọng)
* Đánh giá:
– Đánh giá ngắn gọn về nội dung, nghệ thuật của tác phẩm phân tích
– Đánh giá đúng đắn của vấn đề nghị luận ( Nhận định LLVH)
– Liên hệ so sánh, mở rộng ( Nếu có)
– Rút ra bài học cho người sáng tác và tiếp nhận
VD: Giải thích nhận định“ Thơ ca bắt rễ từ lòng người, nở hoa nơi từ ngữ”.
* Giải thích:
“Thơ ca bắt rễ từ lòng người” có nghĩa là những tác phẩm văn học thơ ca đều được lấy cảm hứng từ cảm xúc, tâm trạng và tâm hồn của chính con người.
– “Nở hoa từ từ ngữ” có nghĩa là việc sử dụng từ ngữ tài hoa, độc đáo sẽ làm cho bài thơ trở nên xúc động và gây ấn tượng mãi với bạn đọc.
– Như vậy, ta tưởng tượng những bài thơ cũng giống như một cái cây. Cái cây đó được nảy nở, ươm mầm từ trong chính tâm hồn, đời sống tình cảm của con người, của nhà thơ, nhà văn. Và những ngôn từ tài hoa đã làm cho bài thơ đó nở hoa, đơm hoa kết trái và để lại ấn tượng mãi trong lòng người đọc.Bài thơ “ A ” của nhà thơ B là bài thơ có những đặc sắc về nội dung và nghệ thuật (Bài thơ “ A” của nhà thơ B là bài thơ đã “ bắt rễ từ lòng người, nở hoa nơi từ ngữ”)
*Phân tích, bình luận, chứng minh bằng TPVH:
– Luận điểm 1: Bài thơ “ A ” đã “ Bắt rễ” từ tiếng lòng của của nhà thơ B về…. ( Nội dung chính của tp)
Hoặc :
“ Bắt rễ từ lòng người” – Bài thơ A là tiếng lòng của nhà thơ B về ……( Nội dung chính của tp)
– Luận điểm 2: Bài thơ “ A” của nhà thơ B “nở hoa nơi từ ngữ”.
*Đánh giá, mở rộng:
Nhận định “ thơ ca bắt rễ từ lòng người, nở hoa nơi từ ngữ” hoàn toàn đúng đắn bởi lẽ thơ ca bao giờ cũng phát khởi nơi tình cảm dạt dào của người nghệ sĩ và được thể hiện bằng ngôn từ chắt lọc, chau chuốt. Thơ là sự lên tiếng của trái tim, là rung động tâm hồn, là dòng cảm xúc chân thành, mãnh liệt từ đó nhà thơ bộc lộ cảm xúc của mình thông qua hệ thống ngôn từ giàu giá trị biểu cảm. Vì thế người nghệ sĩ phải có trái tim nhạy cảm, tinh tế, lao động nghiêm túc, tâm huyết với ngòi bút thì mới tạo nên những tác phẩm có giá trị sống mãi với thời gian. Còn bạn đọc cũng luôn khao khát được đón nhận những vần thơ tác tuyệt, được đồng sáng tạo cùng nhà thơ để thấu hiểu hơn bản thân, con người và cuộc đời.
- Vận dụng lí luận văn học vào viết ( hoặc dẫn dắt) luận điểm, chuyển đoạn chuyển ý
– Cách này khá khó với HS, tuy nhiên hs học tốt vẫn vận dụng linh hoạt: Dùng một nhận định llvh tương đồng với ý thơ để khơi nguồn cho đoạn văn, là cái cớ để dẫn dắt vào đoạn văn đang phân tích, bình giá.
VD: Nhà thơ Puskin cho rằng: “ Thơ được tạo ra từ cơn động kinh của tâm hồn. Đó là cú đại địa chấn được dồn ứ từ những biến cố, những kỉ niệm có khi là một nỗi nhớ quặn lòng”, Và phải chăng khi kỉ niệm và cảm xúc đã đong đầy trong nỗi nhớ cũng là lúc hồn thơ Bằng Việt bật lên thành tiếng thơ hoài niệm về quá khứ bên người bà thân yêu:
Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói
…………………………………………..
Chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháu
Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay
- Cách viết kết bài (Vận dụng lí luận văn học)
– Trở lại vấn đề để khẳng định ý kiến.
– Nhắc lại nhận định một lần nữa.
– Kết bài bằng một nhận định tương đồng hoặc một nhận định về tác phẩm.
VD 1: Vận dụng kiến thức lí luận về giá trị của văn học
Thơ ca là câu hát được vang lên và thăng hoa từ tận sâu nơi xúc cảm của người nghệ sĩ để rồi những tác phẩm được ra đời từ đó, thơ ca bắt rễ từ tiếng lòng của người cầm bút và được nhà thơ tinh chắt ngôn ngữ để dệt nên cây đàn muôn điệu làm say đắm lòng người. “ A ” là bài thơ đã bắt rễ từ nỗi lòng của B và kết tinh từ tài năng nghệ thuật của nhà thơ. Bài thơ thực sự đã “Bắt rễ từ lòng người, nở hoa nơi từ ngữ”
VD 2: Vận dụng kiến thức lí luận về đặc trưng thể loại
Thơ đong đầy xúc cảm và người đọc hãy đón nhận nó bằng tất cả trải nghiệm và suy ngẫm. hãy nghe, cảm nhận và đồng sáng tạo. Dùng cái tâm, cái tình để cảm xúc đánh thức, để “giãi bày và gửi gắm tâm tư”. Cần tình để bao dung, cần tài để tình thăng hoa và nghệ thuật vượt ra ngoài quy luật băng hoại của thời gian.Nhà thơ B đã “giãi bày và gửi gắm tâm tư” nơi lòng mình đến bạn đọc muôn đời về … ( nội dung của tp) – tình cảm luôn được con người trân quý và được ngợi ca trong dòng chảy thơ ca bởi “Thơ là con đường ngắn nhất đi từ trái tim đến trái tim”.
VD3. Vận dụng kiến thức lí luận về mối quan hệ giữa văn học và đời sống.
“Văn học là cuộc đời. Cuộc đời là nơi xuất phát cũng là nơi đi tới của văn học”. ( Tố Hữu).Quả thật,mỗi nghệ sĩ lớn đều ý thức sâu sắc về mối quan hệ giữa hiện thực và cuộc sống. Hiện thực bao giờ cũng là nguồn cảm hứng bất tận của tâm hồn nghệ sĩ. Và “Bài thơ về tiểu đội xe không kính” cũng không phải một ngoại lệ. Mượn từ hiện thực cuộc sống hình ảnh những chiếc xe không kính thô sơ, Phạm Tiến Duật thổi vào trang thơ của mình một luồng gió mới.Qua bài thơ, chúng ta càng thêm yêu và tự hào về thế hệ cha anh,về những năm tháng chiến đấu hào hùng của dân tộc. Dù lớp bụi thời gian có phủ đầy những trang sách và những đổi mới của cuộc sống làm biến chuyển đi tất cả nhưng với giá trị hiện thực, nhân đạo sâu sắc bài thơ vẫn có sức truyền cảm mạnh mẽ và trở thành bài ca đi cùng năm tháng.