Công thức viết đoạn văn phân tích nghệ thuật hình ảnh và ngôn từ trong thơ
Trong chương trình Ngữ văn THCS và THPT, việc phân tích nghệ thuật trong thơ là một yêu cầu phổ biến, đặc biệt trong các đề thi hoặc kiểm tra đọc – hiểu, làm văn nghị luận. Trong đó, hình ảnh thơ và ngôn từ là hai yếu tố nghệ thuật nổi bật giúp thể hiện chiều sâu tư tưởng, cảm xúc và phong cách riêng của nhà thơ. Để viết tốt đoạn văn phân tích đặc sắc nghệ thuật hình ảnh và ngôn từ, học sinh có thể triển khai theo các bước sau:
Bước 1: Mở đoạn
Giới thiệu tên tác giả, tác phẩm hoặc đoạn thơ được phân tích. Nêu khái quát nội dung đoạn thơ và vấn đề nghệ thuật cần làm rõ.
Ví dụ:
Trong đoạn thơ “…” của…, nghệ thuật hình ảnh thơ và ngôn từ được sử dụng rất tinh tế, góp phần thể hiện sâu sắc cảm xúc và tư tưởng của tác giả.
Bước 2: Phân tích hình ảnh tiêu biểu
Lựa chọn hình ảnh nổi bật trong đoạn thơ và phân tích theo hướng sau:
- Hình ảnh có giá trị gợi cảm, gợi liên tưởng hoặc mang tính biểu tượng.
- Gắn hình ảnh đó với cảm xúc cụ thể như: nhớ thương, xót xa, chiêm nghiệm…
Ví dụ:
Hình ảnh “…” không chỉ tái hiện một khung cảnh quen thuộc mà còn mang giá trị biểu tượng cao. Hình ảnh “…” thể hiện sâu sắc cảm xúc… của nhân vật trữ tình.
Bước 3: Phân tích ngôn từ thơ
Phân tích cách sử dụng từ ngữ và các yếu tố nghệ thuật khác như:
- Từ ngữ giản dị nhưng giàu sức gợi.
- Các biện pháp tu từ nổi bật: ẩn dụ, nhân hóa, điệp từ, so sánh…
- Nhịp thơ nhanh, chậm, đều đặn hay dồn dập, phù hợp với cảm xúc được diễn tả.
Ví dụ:
Ngôn ngữ thơ trong đoạn giàu tính tạo hình và cảm xúc. Cách dùng từ “…” cùng với nhịp thơ… tạo nên âm hưởng…
Bước 4: Kết đoạn
Khẳng định lại giá trị nghệ thuật của đoạn thơ. Đánh giá cảm xúc và dư âm đoạn thơ để lại trong lòng người đọc.
Ví dụ:
Nhờ hình ảnh thơ đặc sắc và ngôn từ tinh luyện, đoạn thơ để lại trong lòng người đọc những dư âm lặng sâu và cảm xúc bền lâu về…
Ví dụ áp dụng – đề mẫu:
Viết đoạn văn (khoảng 200 chữ) phân tích nghệ thuật hình ảnh và ngôn từ trong đoạn thơ sau:
Sông Đáy chảy vào đời tôi
Như mẹ tôi gánh nặng rẽ vào ngõ sau mỗi buổi chiều đi làm về vất vả
Tôi dụi mặt vào lưng người đẫm mồ hôi mát một mảnh sông đêm
Năm tháng sống xa quê tôi như người bước hụt
Cơn mơ vang lên tiếng cá quẫy tuột câu như một tiếng nấc
Âm thầm vỡ trong tôi, âm thầm vỡ cuối nguồn
Tỏa mát xuống cơn đau tôi là tóc mẹ bến mòn đứng đợi
Một cây ngô cuối vụ khô gầy
Suốt đời buồn trong tiếng lá reo.
(Nguyễn Quang Thiều – trích “Sông Đáy”)
Bài viết mẫu:
Khi xa quê, dòng sông, dáng mẹ và những thanh âm bình dị thường trở thành mạch nguồn day dứt nhất trong tâm hồn. Đoạn thơ trong “Sông Đáy” của Nguyễn Quang Thiều là lát cắt xúc động như thế, nơi hình ảnh và ngôn từ giao hòa để khắc họa một nỗi hoài hương âm ỉ mà sâu xa. Hình ảnh dòng sông không đơn thuần là một dòng chảy địa lý mà đã được nhà thơ nâng tầm thành biểu tượng của tình mẹ, của ký ức và nỗi nhớ quê sâu thẳm. Câu thơ ví sông Đáy như mẹ gánh nặng đi vào ngõ nhỏ không chỉ gợi hình ảnh tảo tần, mà còn chuyên chở một liên tưởng đầy xúc động về sự lặng lẽ hy sinh của người mẹ trong đời sống thường ngày. Những chi tiết như “lưng người đẫm mồ hôi mát một mảnh sông đêm”, “cây ngô cuối vụ khô gầy” vừa đậm chất hiện thực, vừa gợi cảm giác héo úa, nhọc nhằn, thấm đẫm nỗi nhớ thương quê cũ. Ngôn ngữ thơ giản dị nhưng giàu sức gợi, đặc biệt ở câu “Năm tháng sống xa quê tôi như người bước hụt” – so sánh bất ngờ nhưng rất đắt, diễn tả nỗi chênh vênh mơ hồ của kẻ tha hương. Cả đoạn thơ tựa như một bản nhạc buồn. Nhịp thơ đều đều, như sóng sông lặng lẽ, càng khắc sâu cảm giác âm thầm, day dứt. Nhờ vào nghệ thuật hình ảnh giàu biểu tượng và ngôn từ tinh luyện, đoạn thơ để lại trong lòng người đọc một nỗi buồn lặng lẽ, thấm đẫm tình quê và bóng dáng người mẹ hiền.
Cô Minh Hương TTKH