Lưu ý quan trọng khi viết bài văn nghị luận xã hội trong kỳ thi THPT Quốc gia chương trình mới
Trong kỳ thi THPT Quốc gia theo chương trình mới, dạng đề bài văn nghị luận xã hội (NLXH) đang ngày càng được chú trọng với yêu cầu cao hơn về tư duy lập luận, kỹ năng trình bày và khả năng phản biện của học sinh. Khác với dạng đoạn văn 200 chữ, bài văn NLXH theo chương trình mới không chỉ dừng lại ở việc bàn luận một khía cạnh nhỏ mà đòi hỏi người viết phải khai thác vấn đề toàn diện, sâu sắc hơn. Bài viết này sẽ chia sẻ những lưu ý quan trọng giúp bạn xử lý tốt dạng đề này, định hình rõ bố cục và triển khai ý mạch lạc, thuyết phục. Hãy cùng tìm hiểu để tự tin chinh phục điểm cao môn Ngữ văn nhé!
1. Mở bài: Giới thiệu ra vấn đề cần nghị luận
Có 3 cách để mở bài:
- Đi từ 1 ý kiến, câu nói tương đồng với ý kiến của đề bài yêu cầu.
- Đi từ 1 ý kiến, câu nói đối lập lại với vấn đề của đề bài.
- Có cách nào dẫn dắt ra mọi vấn đề không? Có nhé, đó là bạn đi từ những nhận định, ý kiến, câu nói bàn về giá trị sống. (Xóm từng đăng list nhận định áp dụng trong NLXH, đính ở bình luận.)
2. Thân bài: Gồm 3 phần
- Giải thích: Giải thích từ khoá của đề bài yêu cầu.
- Bàn luận: Bàn luận các khía cạnh đúng – sai của vấn đề.
Tips: Bám theo ý nghĩa – vai trò (với vấn đề tích cực) hoặc tác hại (với vấn đề tiêu cực) + cách thức hành động.
Nhớ dẫn chứng xen kẽ lí lẽ nhé! - Đánh giá nâng cao:
- Phê phán
- Phản biện
- Bài học, liên hệ bản thân
Ví dụ minh hoạ: Suy nghĩ gì về ý nghĩa sự tĩnh lặng của con người giữa nhịp sống hiện đại ngày hôm nay?
Mở bài
“Tâm trí giống như nước. Khi nó hỗn loạn, rất khó để ta nhìn thấu mọi thứ. Khi tâm tĩnh, mọi thứ trở nên rõ ràng.” (P.Mahes)
Quả thực, khi đối mặt với những vấn đề trong cuộc sống, sự giao động và hỗn loạn trong tâm trí chẳng khác nào cán dao quay ngược – cắt mãi cũng không thể đứt được “đoạn dây rối” của vấn đề. Ngược lại, sự bình tâm và tĩnh lặng sẽ khiến vấn đề lập tức được hóa giải tường tận – nhất là đối với thời đại mà nhịp sống trở nên “quá nhanh để nắm bắt, quá nhiều để tiếp thu” như hiện nay.
Thân bài: Gợi ý các ý chính
2.1. Giải thích
Sự tĩnh lặng không có hình thù, đó cũng là lý do làm cho chúng ta không thể dùng tư duy để nhận biết được nó, vì tư duy là hình tướng.
“Sự tĩnh lặng” có thể được hiểu là khi tâm trí ta được nghỉ ngơi, không có suy nghĩ hay lo lắng bất cứ điều gì.
Nuôi dưỡng tâm hồn là cách tốt nhất giúp bạn tìm ra được khoảng lặng giữa cuộc sống hiện nay, cảm nhận điều tốt đẹp, lấy lại cân bằng.
2.2. Bàn luận
Ý nghĩa, vai trò của tĩnh lặng
Đoạn 1:
- Con người không phải là những cái máy luôn luôn sẵn sàng làm việc nhanh, chính xác nên con người cần có sự tĩnh tại để nghỉ ngơi, lấy lại sức, giảm căng thẳng mệt mỏi, dịu lại tâm tư, hồi phục bản thân mình từ đó có thể chuẩn bị tốt nhất cho một cuộc hành trình mới.
- Tĩnh lặng để lắng nghe bởi càng trong tĩnh lặng, bạn càng lắng nghe được nhiều (Baba Ram Dass):
- Bình tâm lắng lại trong suy ngẫm để nhìn nhận thấu đáo hơn, tỉnh táo hơn về mọi việc, mọi người từ đó có cách hành xử phù hợp, tìm được giải pháp khôn ngoan.
- Tĩnh lặng để lắng nghe bản thân: Sự tĩnh lặng giúp chúng ta lắng nghe được rõ hơn tiếng lòng mình, những sự thật sâu kín trong tim để hiểu mình. Sự tĩnh lặng giúp ta hiểu được bản thân, hiểu được chính bản thân đang cần điều gì giữa bộn bề lo toan, chọn cho mình một lối sống riêng theo đuổi để càng thêm quý giá trị của mình hơn. => xác định được mục tiêu, lý tưởng, có kế hoạch chinh phục khẳng định chính mình.
Dẫn chứng:
- Mỗi lần đàm phán trong một cuộc giao thương lớn nào đó, Jack Ma thường rất ít nói. Không phải vì người đàn ông này hết lí lẽ để trình bày, ông giải thích: “Chỉ khi tôi im lặng, tôi mới nghe được người khác đang cần gì, tôi đang cần gì, và cũng đồng thời, tôi thấy được điểm yếu của đối phương qua những lời nói quá nhiều của họ”. Thật khôn ngoan khi bản thân đã giữ được cái “lặng” cho chính mình, nó không những giúp ta vươn xa qua những động thái của bản thân, mà nó còn giúp ta lắng nghe và quan sát một cách tinh tế.
- Liệu đó có phải lối sống mà Harland Sanders – ông “gà rán” KFC nổi tiếng toàn cầu đã lựa chọn cho mình? Ông đã dành những “tĩnh lặng cuộc đời” để tích lũy kinh nghiệm cho mình để bắt tay vào khởi nghiệp ở tuổi 65 và trở thành tỉ phú ở tuổi 88. Những khoảng lặng chờ đợi đã giúp ông trau dồi kĩ năng và hoàn thiện kế hoạch của chính mình, giờ đây chuỗi hệ thống của KFC đã có mặt trên 100 quốc gia. Thời gian “nghĩ giữa hiệp” đó quả thực rất đáng phải không?
Đoạn 2:
- Tĩnh lặng để lắng nghe những giai điệu du dương, để khám phá những cung bậc, nhịp điệu muôn đời của cuộc sống mà đôi khi vì hối hả trên con đường chạy đua đến đích chúng ta vô tình bỏ qua…
- Thư thái tâm hồn, trân trọng những khoảnh khắc đời thường mà ta vô tình bị sự ồn ào của cuộc sống làm quên lãng.
Dẫn chứng:
Có lẽ đến giờ phút này, tôi và bạn – chúng ta chưa thể nào quên những ngày tháng cùng cả nước chống chọi với dịch bệnh Covid-19. Dịch bệnh bùng phát, giáo dục chuyển sang hình thức dạy và học online, nhân viên văn phòng ở nhà làm việc với laptop, hàng trăm y bác sĩ phải xa gia đình để lên đường chống dịch, lực lượng công an, bộ đội ngày đêm tuần tra để ngăn chặn những đối tượng vượt biên giới, xâm nhập trái phép vào Việt Nam… Hàng loạt những quy định mới được ban hành: người dân không được ra ngoài sau 24h, khẩu hiệu 5K,… Thời gian đầu, ai trong chúng ta cũng cảm thấy bỡ ngỡ và đôi chút khó chịu với những quy định khắt khe ấy. Nhưng phải chăng đó lại chính là khoảng thời gian quý giá để chúng ta sống chậm hơn, tĩnh lặng và cảm nhận những điều giản dị xung quanh? Bố mẹ và con cái được gần nhau hơn, gia đình có những bữa cơm sum vầy… những điều rất đỗi thân thuộc nhưng có vẻ hiếm trong cuộc sống thường nhật. Chúng ta cũng có thời gian để làm những điều mình thích, ngắm nhìn khung cảnh cuộc sống ngoài kia mà trước đó ta thường bỏ lỡ.
Đoạn 3:
- Sự “Tĩnh lặng” chính là sự khởi đầu cho công cuộc chữa lành tâm hồn.
- Chỉ khi ta thật sự hòa mình vào không gian yên tĩnh ta mới có thể nhận thức rõ được những rung động của thế gian muốn truyền đạt với chúng ta, lắng nghe: “Lời phát ra từ trong lòng đất, từ khinh công của địa cầu, và của chính hồn người đang vỗ về sau những ngày mỏi mệt” (Trịnh Công Sơn). Chính vì thế, những tiếng gọi như một sự chữa lành cho bản thân, giúp cho con người cân bằng cảm xúc và giúp chính con người dần cảm nhận được tiếng lòng của chính bản thân mình.
Một đoạn văn mẫu tham khảo:
Lửa giận một khi đã tỏa ra có thể đốt cháy và làm tiêu tan mọi công đức của bạn trước đó. Hoa luôn nở rộ một cách chậm rãi trong sự tĩnh lặng và thanh bình. Con người cũng như một bông hoa, ai rồi cũng sẽ nở rộ sau một khoảng thời gian “đơm hoa, kết nụ” trong sự tĩnh lặng. Lòng người như được gột rửa, tâm trí trở nên thư thái, con người từ ấy khẳng định giá trị của bản thân mình. Bông hoa ấy lại say đắm con người bằng hương thơm ngào ngạt và con người lại yêu thêm một bông hoa biết dừng lại đúng lúc.
Ta nhớ đến Oscar Pistorius – một vận động viên khuyết tật, chạy bằng chân giả. Sinh ra với một cơ thể không lành lặn, anh biết mình phải nỗ lực hơn người rất nhiều. Những lần thất bại khi tự mình đứng trên đôi chân giả, anh đã dành ra một khoảng thời gian nhất định mà nhìn nhận lại vấn đề, xem xét lại bản thân mình. Và không nằm ngoài mong đợi, Pistorius đã chạy thẳng vào vòng bán kết Olympic London sau khi đánh bại hàng chục vận động viên bình thường khác trước sự kinh ngạc của người hâm mộ toàn thế giới. Oscar Pistorius được vinh danh là “người không chân” chạy nhanh nhất hành tinh. Tạp chí Time đã bầu anh vào danh sách “100 người có ảnh hưởng nhất thế giới” cũng như có khoản thu nhập 4,7 triệu USD/năm. Tĩnh lặng không chỉ là phương pháp để lắng nghe cuộc sống, yêu thương con người mà còn là một cách để vượt qua nỗi sợ hãi của bản thân, thoát khỏi hố sâu của những căn bệnh tâm lý như trầm cảm, hay rối loạn cảm xúc…
3. Đánh giá, nâng cao vấn đề
- Phê phán: Những người không biết trân trọng sự tĩnh lặng, để cho cuộc sống xô bồ cuốn đi, khiến bản thân dễ sa vào hỗn loạn.
- Phản biện: Sống trong sự tĩnh lặng không phải là tách biệt, trốn chạy cuộc sống, sống trong buồn tẻ, cô đơn… Cần phải biết hài hoà giữa những khoảng lặng với nhịp sống hiện đại. Ta cần biết cân bằng trạng thái của bản thân, sự “Tĩnh lặng” đôi khi sẽ khiến ta yếu lòng, khiến ta chùn bước trước những xô bồ của xã hội.
- Bài học: Có thể đề xuất 1 bài học (lối sống, phương pháp sống cụ thể) như:
Theo đuổi lối sống tĩnh tại, trở về nhận thức và nắm bắt sự ổn định trong cảm xúc, suy nghĩ của mình có lẽ phương pháp Thiền chánh niệm là một trong những trợ thủ đắc lực mà chúng ta có. Về bản chất theo quan niệm của Phật giáo, cõi “niết bàn” thực sự chính là sự tĩnh tại và nhận thức mọi hiện diện trọn vẹn của ta trong mọi hành động. Với Thiền, chỉ cần thở chánh niệm trong vòng hai, ba giây thôi là ta đã thức tỉnh, rằng ta còn sống và ta đang thở vào. Ta hiểu rằng có mặt đây, ta đang tồn tại, ta đang sống của chính ta. Nhờ có nhận thức trong sự hiện diện tưởng chừng đơn giản ấy ta sẽ có thể thanh lọc bớt những phiền muộn của quá khứ, của tương lai để quay về với hiện thực sống từng phút an yên.
-xomtrovanchuong-