CHUYÊN ĐỀ LÍ LUẬN VĂN HỌC 3- THIÊN CHỨC CỦA NHÀ VĂN
Giáo viên: Trần Thanh Mai
THCS: Chu Văn An (Thanh Trì)
A/ CÁCH TIẾP CẬN ĐỀ
4 Thao tác nghị luận:
1- Giải thích thế nào là thiên chức của nhà văn? Nhà văn có thiên chức gì?
Thiên chức của nhà văn là gì?
Thiên chức của nhà văn là một câu hỏi đã được đặt ra từ lâu và có nhiều cách trả lời khác nhau, tùy thuộc vào quan điểm của từng người và từng thời đại. Tuy nhiên, có một số điểm chung cơ bản mà chúng ta có thể nhận thấy:
|
| · “Nhà thơ, ngay cả các nhà thơ vĩ đại nhất cũng phải đồng thời là những nhà tư tưởng.” (Biêlinxki) |
| · “Một nhà nghệ sĩ chân chính phải là nhà nhân đạo trong cốt tủy”. (Sê khốp)
· “Nhà văn là người cho máu.” (Enxa Tơriole) · “Nhà văn tồn tại trên đời có lẽ trước hết là vì thế: để làm công việc giống như kẻ nâng giấc mơ cho người cùng đường, tuyệt lộ, bị cái ác hoặc số phận đen đủi dồn con người ta đến chân tường, để bênh vực cho những con người không còn có ai để bênh vực”(Nguyễn Minh Châu) |
| · Nguyễn Minh Châu đã từng nhận định: “Nhà văn phải là người đi tìm những hạt ngọc ẩn giấu trong bề sâu tâm hồn của con người.”
· Thạch Lam từng nói: “Công việc của nhà văn là phát hiện ra cái đẹp ở chỗ không ai ngờ tới, tìm cái đẹp kín đáo và che lấp của sự vật, để cho người đọc một bài học trông nhìn và thưởng thức.”
|
| · Raxecn Gam ratop, nhà thơ Đaghextan từng viết:
“Qua giọng hát anh nhận ra người hát, Qua nét Phác anh nhận ra người thợ bạc”. · Nam Cao đã từng khẳng định: “Văn chương không cần đến những người thợ khéo tay làm theo một vài kiểu mẫu đưa cho. Văn chương chỉ dung nạp được những người biết đào sâu, biết tìm tòi, khơi những nguồn chưa ai khơi và sáng tạo những cái gì chưa có”. · Shê- khốp cũng cho rằng: “Nếu nhà văn không có một lối đi riêng của mình thì người đó chẳng bao giờ là nhà văn”. |
- Gương soi: Nhà văn thường được xem như một “gương soi” phản ánh chân thực và sâu sắc các vấn đề của xã hội. Họ dùng ngòi bút để khám phá, phân tích và đánh giá những hiện tượng, sự kiện xảy ra xung quanh, từ đó giúp độc giả hiểu rõ hơn về cuộc sống và con người.
- Nhà tư tưởng: Qua các tác phẩm của mình, nhà văn có khả năng truyền cảm hứng, khơi gợi những suy nghĩ và tình cảm sâu sắc trong lòng độc giả. Họ có thể làm cho chúng ta cười, khóc, yêu thương, căm ghét, và từ đó giúp chúng ta hoàn thiện bản thân hơn..
- Nhà nhân đạo trong cốt tủy: Nhiều nhà văn đã sử dụng tác phẩm của mình như một công cụ để lên tiếng vì những giá trị công bằng, nhân đạo. Họ đấu tranh chống lại bất công, áp bức, và bảo vệ quyền lợi của những người yếu thế.
- Mỗi nhà văn phải có phong cách riêng: Nếu cá tính nhà văn mờ nhạt, không tạo được tiếng nói riêng, giọng điệu riêng thì đó là cái chết trong văn chương. Phong cách chính là nhà văn phải đem lại một tiếng nói mới cho văn học, đó là sự độc đáo mà đa dạng, bền vững mà luôn đổi mới. Đặc biệt, nó phải có tính chất thẩm mĩ, Phong cách không chỉ là dấu hiệu trưởng thành của một nhà văn mà khi đã nở rộ thì nó còn là bằng chứng của một nền văn học đã trưởng thành.
- Người nghệ sĩ phải biết rung cảm trước cuộc đời: Tâm hồn nhạy cảm là sự thể hiện trái tim giàu tình cảm của nhà văn. Tình cảm là yếu tố quyết định sự sinh thành, giá trị của tác phẩm nghệ thuật.
- 2- Bàn luận về thiên chức của nhà văn:
- Nhà văn là thư kí trung thành của thời đại: Qua những tác phẩm văn học ta thấy được những quy chuẩn vẻ đẹp, những tư tưởng đạo đức của từng thời đại cùng cái nhìn nhân đạo của tác giả đối với những kiếp người qua nhân vật của mình, mang theo những giá trị vượt qua quy luật của thời đại. Banlzac muốn nhấn mạnh rằng nhà văn phải có khả năng quan sát, ghi lại và tái hiện chính xác sự thật xung quanh. Họ phải là những nhân chứng trung thành của thời đại của mình. Phản ảnh hiện thực là chức năng của văn chương cũng là trách nhiệm của người cầm bút. Nhà văn phải “đứng trong lao khổ, mở hồn ra đón lấy mọi vang động của cuộc đời.” (Nam Cao)
- Như người làm vườn chăm sóc từng nhành hoa, nhà văn tưới tắm cho những đóa hoa trong hồn người: “Nhà văn tồn tại trên đời có lẽ trước hết là vì thế: để làm công việc giống như kẻ nâng giấc mơ cho người cùng đường, tuyệt lộ, bị cái ác hoặc số phận đen đủi dồn con người ta đến chân tường, để bênh vực cho những con người không còn có ai để bênh vực” (Nguyễn Minh Châu). Bản chất của văn học là hướng con người tới vẻ đẹp chân thiện mĩ, những đạo lí đẹp, bồi dưỡng cho tâm hồn con người những ánh sáng thiện tâm lấp lánh vẻ đẹp của trí tuệ và ấm áp tình người. Vì thế nhà văn mỗi khi cầm bút, tâm thế cũng phải vằng vặc sao khuê mới có thể nhả chữ châu ngọc cho đời.
- Nhà nhân đạo trong cốt tủy: Người nghệ sĩ chân chính là người ý thức được thiên chức của mình trong quá trình sáng tạo, là nâng đỡ cái phần tốt đẹp để trong đời có nhiều công bằng và yêu thương hơn. Mỗi tác phẩm mà họ sáng tác luôn hướng về con người, hướng về một cuộc sống tốt đẹp, hạnh phúc. Sê-khốp coi tinh thần nhân đạo là phẩm chất bắt buộc đối với người thi sĩ. Tình cảm nhân đạo ở người nghệ sĩ phải là thứ căn bản, có chiều sâu từ trong cốt tủy, chứ không chỉ đơn thuần là thứ tình cảm nông cạn, mơ hồ, hởi hợt. Tình cảm nhân đạo trở thành phẩm chất không thể thiếu của một người nghệ sĩ, cả đời cống hiến cho văn học. Đó chính là cái tâm của người nghệ sĩ, cũng giống như đại thi hào dân tộc Nguyễn Du đã từng thốt lên rằng: “Chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài”. Một người nghệ sĩ chỉ có tài năng mà không có tâm cũng không thể nào viết lên được những tác phẩm đi vào lòng người, nếu chỉ có “tâm” mà không có “tài”, thì cũng khó viết nên được tác phẩm hay. Vì vậy mỗi người nghệ sĩ chân chính phải giữ trong mình sự hài hòa, giữa tâm và tài để dâng hiến nhiều hơn những tác phẩm có giá trị cho nền văn học. Lã Nguyên đã có ý kiến: “mỗi nghệ sĩ có thể đến với văn chương và cuộc đời bằng con đường riêng của mình. Nhưng tư duy nghệ thuật dù có đổi mới đến đâu thì cũng không thể vượt ra ngoài các quy luật của chân, thiện, mỹ quy luật nhân bản.
- Thiên chức sáng tạo: Nhà văn tạo ra cái mới, cái độc đáo của nghệ thuật, nhà văn cũng sáng tạo nên phong cách riêng không lặp lại của chính mình. Thời gian cứ trôi đi lặng lẽ mà vô tình nhưng thời gian cũng chính là thứ nước rửa ảnh làm nổi bật lên những tác phẩm hay, độc đáo. Có một nữ văn sĩ từng nói đại ý rằng: “Sẽ không bao giờ chúng ta gặp lại mình như chiều nay”. Nguyễn Tuân cũng từng nói: “Tôi quan niệm đã viết văn phải cố viết cho hay và viết đúng cái tạng riêng của mình. Văn chương cần có sự độc đáo hơn trong bất kì lĩnh vực nào khác”. “Không ai tám hai lần trên cùng một dòng sông”. Mỗi khoảnh khắc trôi đi không bao giờ trở lại. Sẽ chẳng bao giờ ta gặp lại một Nam Cao, một Nguyễn Tuân, Xuân Diệu hay Thạch Lam,… thứ hai trên cõi đời này nữa. Bởi lẽ văn chương không bao giờ là sự lặp lại và mỗi nhà văn có một tạng riêng, một phong, cách riêng. “Mỗi công dân có một dạng vân tay. Mỗi nghệ sĩ thứ thiệt đều có một dạng vân chữ không trộn lẫn” (Lê Đạt). Quá trình lao động sáng tạo ấy là để tạo ra:
+ Những tác phẩm mới mẻ về nội dung (thể hiện những khám phá phát hiện về đời sống, phát hiện ra cái đẹp cả ở những nơi không ngờ tới).
+ Tạo ra sự mới mẻ về hình thức nghệ thuật (sáng tạo ra những hình thức nghệ thuật mới lạ, hướng đến sự hoàn mĩ).
+ Tạo ra cái độc đáo (phong cách riêng).
3- Chứng minh: (Tùy theo từng đề cụ thể)
4- Đánh giá- liên hệ: Yêu cầu đối với người nghệ sĩ
– Tư chất của người nghệ sĩ:
+ Giàu tình cảm: Tình cảm ở người nghệ sĩ ấy chính là trái tim mãnh liệt và nồng cháy của mình trước cuộc sống và cả trong sáng tác. Bởi tình cảm trong nhà văn như yêu, ghét, vui, thương mến hay căm giận, hờn dỗi đều đến độ mãnh liệt. “Gặp cái gì hay và đáng yêu thì họ ôm choàng lấy, nếu gặp điều đáng giận thì họ sẽ bác bỏ…Phải kịch liệt công kích cái sai như đã từng nhiệt liệt ủng hộ cái đúng, ôm chặt người yêu như thế nào thì nghiến chặt kẻ thù như thế” (Lỗ Tấn). Và nhà văn là người sáng tạo ra cái đẹp nghệ thuật cho con người và cuộc đời nên người nghệ sĩ ấy không thể thiếu được một trái tim mãnh liệt, phong phú và sâu sắc.
– Sự mẫn cảm đặc biệt:
+ Con người ai cũng có yêu, ghét, vui buồn… nhưng nhà văn phải là người nhạy cảm, dễ xúc động. Vì trái tim người nghệ sĩ không rung động thì sẽ không thể thăng hoa cảm xúc để cho ra đời những tác phẩm hấp dẫn và ý nghĩa “Người làm thơ phải có tình cảm mãnh liệt để thể hiện sự nồng cháy trong lòng” (Sóng Hồng)
+ Tâm hồn nhạy cảm, sự mẫn cảm đặc biệt với đời như vui buồn hay trăn trở với những điều người khác cho là bình thường có thể gạt bỏ đi một cách dễ dàng, đó cũng là một trong những cách thể hiện tình cảm ở người nghệ sĩ.
– Tâm hồn phong phú
Người nghệ sĩ là người tạo ra cái đẹp cho cuộc đời, vì thế chắc chắn sẽ không thể thiếu đi một tâm hồn phong phú. Người nghệ sĩ có một tâm phong phú sẽ là người luôn biết tự tìm hiểu, khám phá, suy tưởng…. Với một tâm hồn phong phú, người nghệ sĩ có thể hóa thân thành người trong cuộc, có thể nói lên kể cả những tiếng nói sâu kín nhất, “sản phẩm mà họ tạo ra sẽ mãi là những kiệt tác văn chương, đi sâu vào lòng độc giả.
– Nhân cách đẹp:
Bản chất của văn học là hướng con người tới vẻ đẹp chân thiện mĩ,
những đạo lí đẹp, bồi dưỡng cho tâm hồn con người những ánh sáng thiện tâm lấp lánh
vẻ đẹp của trí tuệ và ấm áp tình người. Vì thế nhà văn mỗi khi cầm bút, tâm thế cũng
phải vằng vặc sao khuê mới có thể nhả chữ châu ngọc cho đời.
– Tài năng:
+ Tưởng tượng, liên tưởng phong phú, độc đáo: Là dấu hiệu quan trọng nhất của tài năng nghệ thuật, là sức mạnh chủ yếu của quá trình sang tạo, là biện pháp quan trọng của kĩ thuật xây dựng hình tượng giúp nhà văn tạo ra thế giới nhân vật phong phú và tổ chức tác phẩm với sự toàn vẹn của nó
+ Tài quan sát tinh tế rộng rãi: Nhà văn là người có thói quen và năng khiếu quan sát tinh tế đến tận ngóc ngách của đời sống. Nhiều khi những chi tiết nhỏ nhặt, vụn vặt trong con mắt người bình thường nhưng nhà văn lại phát hiện được ý nghĩa sâu xa, lí thú có ý nghĩa khái quát trong từng chi tiết.
– Đối với bạn đọc
+Tìm kiếm ý nghĩa: Nhà văn không chỉ kể chuyện, mà còn đặt ra những câu hỏi về cuộc sống, về con người. Họ muốn người đọc cùng họ suy ngẫm, tìm kiếm những câu trả lời cho những vấn đề lớn của nhân loại.
+ Tham gia vào thế giới của tác phẩm: Để hiểu một tác phẩm văn học, người đọc phải sẵn sàng bước vào thế giới mà nhà văn tạo ra. Họ phải đồng cảm với nhân vật, trải nghiệm những cung bậc cảm xúc khác nhau cùng họ.