PHÂN TÍCH MỘT TÁC PHẨM THƠ: CHỦ ĐỀ VÀ NHỮNG NÉT ĐẶC SẮC VỀ HÌNH THỨC NGHỆ THUẬT
MỞ BÀI
[Giới thiệu tên tác giả, tên tác phẩm, thể loại, đoạn trích, vấn đề nghị luận + Khái quát những nét đặc sắc về chủ đề và hình thức nghệ thuật của tác phẩm] Mỗi tác phẩm hay giống như một bản đàn nhiều cung bậc, gieo vào lòng ta những âm vang đẹp đẽ về các giá trị chân thiện mỹ ở đời, cho ta bài học sâu sắc về cách sống tích cực, tốt đẹp. Đối với tôi, bài thơ… của nhà thơ… là một tác phẩm như thế. Bài thơ… gợi chủ đề về… Chủ đề đó được thể hiện qua những nét nghệ thuật đặc sắc, hấp dẫn.
THÂN BÀI
Đoạn 1: Tôi yêu thích bài thơ… trước hết vì chủ đề…. Chủ đề ấy thể hiện qua nhiều phương diện, khía cạnh của bài thơ. Ngay từ khổ thơ đầu tiên, ta bắt gặp… (Lần lượt nêu ra những biểu hiện của chủ đề thông qua nội dung của các khổ thơ; cần nêu ngắn gọn, tránh kể lể dông dài)
Đoạn 2: Thông qua chủ đề…, ta nhận ra cảm hứng chủ đạo của tác phẩm là ngợi ca… (xem thử tác phẩm ngợi ca đối tượng nào, ngợi ca đặc điểm gì của đối tượng). Từ cảm xúc… trong khổ một (hoặc trong n câu đầu), tác giả bày tỏ niềm… trong khổ thơ tiếp theo để rồi kết lại là sự… trong khổ thơ cuối (nêu mạch cảm xúc của bài thơ, có thể nêu theo khổ hoặc theo đoạn tùy từng bài thơ). Như vậy, thông điệp tác giả muốn gửi gắm cho độc giả chính là… Thông điệp vừa gần gũi vừa sâu sắc, gợi bao suy ngẫm cho mỗi người trong chúng ta.
Đoạn 3: Nghệ thuật hay văn chương thuộc về địa hạt của cái đẹp – nghĩa là cái hài hòa, toàn vẹn. Một tác phẩm chân chính bao giờ cũng phải là sự quyện hòa giữa nội dung và hình thức. Thật vậy, trong bài thơ…, chủ đề đậm chất nhân văn, gợi ra những thông điệp ý nghĩa được tác giả thể hiện bằng những yếu tố nghệ thuật độc đáo, đặc sắc.
Đoạn 4: Trước hết ta phải kể đến thể thơ… với cách ngắt nhịp… và cách gieo vần… (cần nêu bằng chứng cụ thể lấy trong tác phẩm về cách gieo vần). Tất cả đã tạo thành một dòng thanh âm nhịp nhàng, hài hòa, phù hợp để diễn tả tâm trạng… của chủ thể trữ tình (nhận xét và chỉ ra vai trò của thể thơ (đều đặn/ dài ngắn không đều,…), vần (đa dạng, phong phú,…), nhịp (nhanh/ chậm, dồn dập/ sôi nổi/ chậm rãi/ sâu lắng,…) trong việc thể hiện nội dung bài thơ).
Đoạn 5: Ngoài ra, không thể không nhắc đến những biện pháp tu từ đặc sắc mà tác giả đã sử dụng. (Phân tích các biện pháp tu từ có trong bài thơ, chú ý nêu tác dụng về diễn đạt và tác dụng về nội dung. Tác dụng về diễn đạt: tăng tính hình tượng, tính biểu cảm, tính sinh động cho câu thơ. Tác dụng về nội dung: nhấn mạnh/ khẳng định hình ảnh/chủ đề….của bài thơ).
Đoạn 6 (có thể bỏ bớt nếu bài đã đủ dài): Sẽ thật là thiếu sót nếu bỏ quên những từ ngữ và những hình ảnh giản dị, giàu ý nghĩa trong bài thơ. (Có thể kể ra loại từ ngữ xuất hiện nhiều (động từ, danh từ, tính từ, số từ, từ chỉ địa danh, từ ngữ diễn tả cuộc sống nông thôn, từ ngữ gắn với hình ảnh kí ức,…), lí giải tác dụng của những từ ngữ ấy trong việc thể hiện nội dung bài thơ. Cũng có thể kể ra những hình ảnh ấn tượng, giàu giá trị biểu tượng và cách thức tác giả xây dựng, kết hợp những hình ảnh ấy). Quả thật, “nhà thơ như con ong biến trăm hoa thành một mật. Một giọt mật thành đòi vạn chuyến ong bay” (Chế Lan Viên). … (tên tác giả) đã dụng công, dụng tâm biết bao để mang đến cho chúng ta những vần thơ với cảm xúc dạt dào và ngôn từ mượt mà, tinh tế. Từng chữ đều được đặt đúng vị trí để bức tranh thơ thêm trọn vẹn.
Đoạn 7 (Đánh giá tác dụng của những nét đặc sắc về hình thức nghệ thuật trong việc thể hiện chủ đề của tác phẩm): Bằng những nét nghệ thuật độc đáo, bài thơ… đã mang đến cho ta… (nêu nội dung tác phẩm). Bài thơ mãi là một nét son trong sự nghiệp sáng tác của tác giả…
* TRONG QUÁ TRÌNH PHÂN TÍCH, CẦN CÓ BẰNG CHỨNG LẤY TỪ TÁC PHẨM ĐỂ LÀM SÁNG TỎ CHO LÍ LẼ
KẾT BÀI
[Khẳng định lại chủ đề và những nét đặc sắc về nghệ thuật của tác phẩm + Nêu suy nghĩ, cảm xúc hoặc bài học rút ra từ tác phẩm] Trang sách khép lại, cuộc đời mở ra. Bài thơ… sẽ sống mãi trong lòng người đọc bao thế hệ bởi những giá trị nghệ thuật đặc sắc, độc đáo của mình. Bài thơ đã nhắc nhở chúng ta về… (nêu chủ đề tác phẩm). Đọc hết bài thơ, đọng lại trong tôi là… (nêu ấn tượng về tác phẩm)