[ĐỀ THI ĐỀ XUẤT] ĐỀ THI HSG CÁC TRƯỜNG THPT CHUYÊN KHU VỰC DUYÊN HẢI VÀ ĐỒNG BẰNG BẮC BỘ MÔN NGỮ VĂN – KHỐI 11

– Biết vận dụng dẫn chứng thực tế một cách linh hoạt.

– Bố cục rõ ràng, lập luận chặt chẽ, hành văn gợi cảm…

– Cách ứng xử với những hàng rào trong cuộc sống thể hiện quan niệm, lối sống của mỗi người:

+ Yên tâm sống trong những hàng rào vây kín: Là tâm lý của những người an phận, lựa chọn lối sống an toàn.

+ Luôn tìm cách vượt rào: Là lựa chọn của những người muốn thử thách bản thân, muốn bứt phá, vượt qua những giới hạn an toàn.

– Câu hỏi trong đề bài khơi gợi suy ngẫm của người viết về cách nhìn nhận, thái độ, lối sống khi đối diện với “những hàng rào” trong cuộc sống.

– Có những hàng rào hữu hình được làm bằng các loại vật chất như tre nứa, đất đá, dây thép gai… để phân chia ranh giới nhà này với nhà khác, vùng nọ với vùng kia; để bảo vệ tài sản của cá nhân hay tập thể.

– Có những hàng rào vô hình như nỗi sợ, hận thù, định kiến… tạo khoảng cách giữa người với người, giam hãm con người trong sự ngột ngạt, tù túng.

-> Xung quanh con người luôn có sự tồn tại của những hàng rào.

* Cách ứng xử với những hàng rào…

– Chọn cách sống trong những hàng rào: Con người sẽ có được cảm giác an toàn. Hàng rào khi đó sẽ là một loại chỗ dựa về tinh thần, là vũ khí giúp con người tránh được những rủi ro bất trắc trong cuộc sống. Tuy nhiên lối sống này cũng có thể khiến con người bị hạn chế tầm nhìn, đánh mất cơ hội khám phá cuộc sống phong phú, trở nên tù tùng, trì trệ, lạc hậu…

– Chọn cách sống vượt rào, phá rào: Con người sẽ trở nên mạnh mẽ, chủ động, sáng tạo; có cơ hội khám phá được năng lực tiềm ẩn của bản thân và trải nghiệm cuộc sống rộng mở, phong phú hơn. Tuy vậy, lối sống này có thể khiến con người gặp phải những rủi ro; biến con người trở thành liều lĩnh, bất chấp, mất kiểm soát…

– Linh hoạt trong cách ứng xử với “những hàng rào trong cuộc sống”: Thấy được ý nghĩa tích cực và tiêu cực của “những hàng rào” là cơ sở để con người chọn cho mình cách ứng xử phù hợp. Có khi cần tôn trọng những hàng rào, lấy đó làm cơ sở để xây dựng một cuộc sống an toàn, có văn hóa, có kỉ luật; có khi lại dũng cảm vượt rào để xóa bỏ giới hạn, vượt lên những thách thức, chinh phục những mục tiêu tốt đẹp.

Lưu ý: Giám khảo cần tôn trọng quan điểm riêng của thí sinh (học sinh có thể chọn một trong các cách ứng xử trên hoặc đề xuất một góc nhìn, quan điểm khác) miễn sao thuyết phục, phù hợp với chuẩn mực về đạo đức và pháp luật. Khuyến khích tư duy sáng tạo của thí sinh.

– Bài viết đảm bảo bố cục 3 phần: Mở, Thân, Kết.

– Biết vận dụng linh hoạt các thao tác lập luận trong quá trình viết bài; diễn đạt mạch lạc, trong sáng, giàu cảm xúc.

– HS có thể triển khai bài viết theo nhiều cách khác nhau, nhưng về cơ bản cần làm sáng tỏ yêu cầu của đề, phần kiến thức lý luận và chứng minh qua tác phẩm cụ thể cần có sự thống nhất chặt chẽ.

– Theo tác giả, những phẩm chất nhà văn cần có là: “những mê say, những đau khổ tràn đầy cuộc sống” (tình cảm mãnh liệt, phong phú) và khả năng “làm cho cuộc sống có ý nghĩa” (tư tưởng tiến bộ, nhân văn, làm cho cuộc sống tốt đẹp hơn)

– “Nếu không, người ta không sáng tác, người ta chỉ soạn sách”. Qua việc phân biệt “sáng tác” và “soạn sách”, tác giả càng nhấn mạnh tính đặc thù trong công việc sáng tạo của nhà văn. Nếu người soạn sách cần có năng lực trí tuệ, tư duy logic, lí trí tỉnh táo… thì nhà văn ngoài những điều đó còn cần trái tim giàu cảm xúc, nhiệt thành và trách nhiệm với cuộc sống.

-> Như vậy: Ý kiến của Henrik Johan Ibsen bàn về phẩm chất cần có của nhà văn. Tác giả đặc biệt nhấn mạnh vai trò của yếu tố tình cảm và trách nhiệm của người nghệ sĩ trong sáng tạo.

– Sáng tác văn học không phải công việc mùa vụ hoặc làm theo cảm hứng mà là hành trình đầy nhọc nhằn, vất vả của người nghệ sĩ. Bởi từ giai đoạn hình thành ý tưởng đến khâu hoàn thiện tác phẩm, nhà văn luôn cần một sự nỗ lực và tập trung cao độ. (Nguyễn Khải xem sáng tác là “quá trình luyện ngọc”, khi soi vào ngọc sáng “có thể nhìn thấy máu, thấy nước mắt, thấy niềm vui và nỗi buồn của người thợ kì tài”. Lê Đạt gọi người cầm bút là “phu chữ”, việc của anh ta là “một nắng hai sương, lầm lũi, lực điền trên cánh đồng giấy, đổi bát mồ hôi lấy từng hạt chữ”). Do đó, để có thể “bền bỉ được trong nghệ thuật”, nhà văn không thể chỉ trông chờ vào tài năng thiên phú mà cần nhiều phẩm chất, năng lực khác…

– “Thiên tài phú bẩm” là điều kiện cần nhưng chưa phải là điều kiện đủ cho công việc sáng tạo của nhà văn. Tài năng có thể giúp nhà văn dễ dàng thâm nhập đời sống, nhạy bén hơn trong quan sát, dễ dàng hơn trong diễn đạt… nhưng nếu chỉ dựa vào phẩm chất trời cho, không nỗ lực trau dồi, tích lũy trải nghiệm thì nhà văn không thể đi xa trong hành trình nghệ thuật. (Lê Đạt nói: “Trời cho thì trời lại lấy đi. Những cơn bốc đồng thường ngắn ngủi”)

* Tại sao điều nhà văn cần lại là “những mê say, những đau khổ tràn đầy” và trách nhiệm “làm cho cuộc sống có ý nghĩa” hơn?

– Sáng tác văn học không phải công việc sao chép hiện thực một cách giản đơn mà là hành trình người nghệ sĩ thâm nhập vào hiện thực bằng một trạng thái tràn đầy nhiệt hứng. Do đó một trong những phẩm chất đặc biệt quan trọng với nhà văn là tâm hồn giàu cảm xúc. Nhà văn khác người thường ở những trạng thái cảm xúc mãnh liệt, giàu có (“những mê say, những đau khổ tràn đầy cuộc sống”). Tình cảm này là động lực thôi thúc nhà văn khám phá hiện thực, tìm tòi cách biểu hiện phù hợp, viết nên những tác phẩm giá trị.

– Văn học là một loại hình nghệ thuật ra đời là để phục vụ con người và cuộc sống. Nhà văn do đó phải đồng thời là nhà tư tưởng, người có sứ mệnh “làm cho cuộc sống tốt đẹp hơn”. Muốn đi xa trong hành trình nghệ thuật, nhà văn phải gửi trong tác phẩm của mình những chân lý đời sống, góp phần cải tạo xã hội theo chiều hướng tốt đẹp hơn.

-> Tình cảm và tư tưởng của nghệ sĩ là yếu tố then chốt, tạo nên giá trị cho tác phẩm, quyết định vị thế của người cầm bút trong thế giới nghệ thuật.

– Nhà văn đã “bền bỉ được trong nghệ thuật” như thế nào? (Hành trình sáng tạo mà nhà văn đã trải qua? Chỗ đứng của nhà văn trên văn đàn? Vị thế của nhà văn trong lòng bạn đọc?…)

– Các tác phẩm của nhà văn cho thấy những gì? (Có phải là sản phẩm thuần túy của “thiên tài phú bẩm” không? Tình cảm và tư tưởng của nhà văn biểu hiện trong tác phẩm ra sao, có ý nghĩa thế nào trong việc tạo nên giá trị cho tác phẩm và vị thế của nhà văn trong nghệ thuật?…)  

– Ý kiến mở ra những bài học cho nhà văn và bạn đọc:

+ Với nhà văn: Để có thành tựu trong nghệ thuật, cần hội tụ cả Tài và Tâm. Không thể ỷ lại vào năng khiếu trời cho, mà cần nỗ lực bồi dưỡng vốn sống, trau dồi tài năng…

+ Với bạn đọc: Cần trân trọng tâm huyết sáng tạo của nghệ sĩ.